" Das Rheingold "

" Das Rheingold " zicht op de burcht in het Walhall

Opera van Richard Wagner in één akte en vier tonelen.

Libretto van Wagner maakt deel uit van de tetralogie " Der Ring des Nibelungen " De vooravond

Inleiding.

Ondanks dat de compositie reeds klaar was in 1853 is deze opera maar pas voor de eerste keer in première gegaan op 22 september 1869. Het was Wagners bedoeling de ganse tetralogie voor het eerst gezamenlijk in première te laten gaan maar door omstandigheden is hij daar niet echt in geslaagd omdat de afwerking van het geheel van de " Der Ring des Nibelungen " meer dan 20 jaar in beslag genomen heeft. vandaar dat hij dan toch besloten heeft de twee eerste delen vroeger in productie te brengen. Deze première had plaats in München Nationaaltheater onder de leiding van Franz Wüllner.

In  zijn  tetralogie verbindt Wagner oude Noorse en Germaanse sagen. De op deze mythen en sagen gebaseerde handelingen is de muziek verweven met menselijke gevoelens en ambities als hebzucht, macht, vertwijfeling, angst, maar ook trouw, liefde en verlossing. De personages worden in de muziek herkenbaar door leitmotieven, maar ook door specifieke handelingen en gevoelens deze zijn in het muzikale pallet verweven.

Rolverdeling.              stem.         cast 1869            cast 1876

Goden.

Wotan ----------------- bas-bariton - August Kinderman (1817-1891) --- Franz Betz ( 1835 - 1900)

Loge --------------------tenor --------- Heinrich Vogl (1845 - 1900)------- Heinrich Vogl

Fricka----------------mezzo-sopraan- Sophie Stelhe (1838 - 1921)-----Frederike Grün (1836-1917)

Freia ---------------- sopraan --------- Henriette Muller -------------------- Marie Haupt (1849-1928) 

Donner--------------- bariton---------- Karl Samuel Heinrich---------------- Eugen Gura (1842-1906) 

Froh------------------ tenor --------- Franz Nachbaur (1835-1902)-------- Georg Unger (1837-1887)

Erda ------contralto ---- Emma Seehofer (1840 ?- 1912) --Luise Jaide(1842-1914) Brunhilde/Gent

 Dwergen.

Alberich---------------bariton ----------- Karl Fischer -----------------------------Karl Hill (1831-1893)

Mime ------------------Tenor-------------- Max Schlosser(1835-1912)-------------------- Max Schlosser

Reuzen.

Fasolt -----------------bas -----------------Toni Petzer----------------------------------------Albert Eilers

Fafner ----------------bas------------ Kaspar Bausewein(1838-1903)-----------Frans von Reichenberg

 Rijndochters.

Woglinde ------------sopraan------- Anna Kaufmann ----------------------- Lilli Lehmann (1848-1929)

Wellgunde-----sopraan --- Therese Vogl (1845-1921) echtgen.Heinrich-- Marie Lehmann zus/Lilli

Flosshilde -------mezzo-sopraan---Wilhelmine Ritter -------------------------------- Minna Lammert.  

Synopsis.

" Das Rheingold " begint met een lange aangehouden bastoon die als het ware het ontstaan van de wereld verbeeldt. Geleidelijk zwelt de muziek aan tot een hoogtepunt dat de vloed van de Rijn voorstelt en hoorbaar maakt. Dit is het Rijnmotief in Es groot.

1° Toneel: op de bodem van de rijn.

De drie Rijndochters bewaken er het rijngoud, dat hen door hun vader is toevertrouwt. Ze worden gevonden door de dwerg Alberich, die tevergeefs de liefde wan de meisjes tracht te winnen. Zijn ogen vallen op het goud, en de meisjes verklappen in hun overmoed het geheim van het goud; degene die de liefde afzweert, mag uit het goud een ring smeden en verwerft daarmee de heerschappij over de wereld. Alberich zweert daarop de liefde af, steelt het goud en verdwijnt.

2° Toneel:  de handelingen verplaatsen zich naar een berglandschap. (" Freie Gegend auf Bergeshöhen) . Wotan, de oppergod, prijst de burcht Walhalla, die de reuzen Fasalt en Fafner voor de goden bouwden. Zijn gemalin Fricka is echter bevreesd om haar zuster Freia, die de reuzen als onderpand voor hun loon meenamen. De reuzen komen met Freia ten tonele en vorderen hun loon. Freia's broers Froh en Donner trachten Freia te bevrijden , maar Wotan houdt hen tegen. Hij vertrouwt op de Loge de vuurgod, die zal wel raad weten.

Loge verklaart dat de reuzen terecht hun loon voor de bouw van zulk een prachtige burcht mogen opeisen. Hij tracht ook iets gelijkwaardigs voor Freia te vinden. Maar , waar vindt men zo iets ? De dwerg Alberich zwoer de liefde af en stal het goud ! Loges verhaal over de ring wekt afgunst bij allen. De reuzen gebieden Wotan dat hij hen het goud moet bezorgen. Zoniet dan is Freia voor hen. Zij voeren Freia weg. Doordat de goden nog niet van Freia's appels aten verouderen ze plotseling (Den sel'gen Göttern wie geht's)

3° Toneel: de onderwereld. 

Wotan besluit op zijn beurt het goud te roven en met Loge daalt hij af naar het rijk van Alberich. Deze oefent daar een waar schrikbewind uit over zijn broer en de andere dwergen( Nibelungen).  Door listig gedrag slagen de goden er in Alberich van het goud te berovenen , ook de inmiddels gesmede ring af te nemen. Alberich vervloekt daarop de ring en gaat heen. ( " Verfucht sei dieser Ring !) = vloekmotief.

4° Toneel: burcht het " Walahall "

De andere goden komen op en ook de twee reuzen Fafner en Fasalt met Freia. Het valt Fasalt zwaar om Freia te moeten missen. Hij stemt echter in met de ruil voor het goud, mits het goud de gestalte van Freia volledig bedekt. Aldus geschiedt ( " So stellt das mas nach Freias Gestalt ! ") Om het laatste gat in het opgestapelde goud te dichten eisen de reuzen de Tarnhelm en ook de ring aan Wotans vinger op. 

Wotan weigert echter de ring af te staan. Dan verschijnt de aardgodin-de oermoeder Erda. Zij waarschuwt Wotan voor de vloek die op de ring rust en verkondigt het einde vn de goden( " Ein düsterer Tag dämmert die Götter " ) Geschrokken staat de oppergod de ring aan de reuzen af. Meteen wordt de vloek zichtbaar. De reuzen krijgen ruzie bij het verdelen van de schatten, Fafner slaat zijn broeder Fasalt dood en gaat er met de buit vandoor.

Dan is het tijd voor opgewektere beelden ( " Einzug der Götter in Walhalla ") . Donner drijft met één klap van zijn hamer de wolken uiteen. Hierdoor wordt het Walhall zichtbaar in wiens prachtige aanblik de goden een moment verzonken blijven staan. Vervolgens schrijden ze over een regenboog de burcht binnen. Dit is echter geen " Happy End ". Beneden vanuit de Rijn bewenen de Rijndochters het goud dat aan de Rijn toebehoort. ( " Falsch und feig ist's was dort oben sich freut ")

Historische opvoeringen en opmerkelijke opvoeringen in de lage landen. 

Van de vier delen der " Nibelungen " is " Das Rheingold " het deel dat het minst afzonderlijk wordt opgevoerd. Het is de inleiding tot de proloog van een éénakter waarvan de vier scénes zeker even lang duren als een volledige opera in vier akten. De bijzonder grote bezetting en de moelijke enscenering vormen echter belemmeringen, zodat " Das Rheingold " doorgaans alleen als onderdeel van de cyclus te beleven valt, en deze complete cyclussen zijn geen alledaagse gebeurtenissen. Ook in de 21ste eeuw vinden we buiten de Bayreuther Festspiele weinig grote operahuizen die de volledige cyclus klaren op vier dagen na elkaar, wel wordt de productie van vier opera's soms in productie genomen  en gespreid over vier seizoenen na elkaar zoals de recente productie aan de Metropolitan van New York van 2010 tot 2014.

De eerste volledige cyclus  als één geheel  was in augustus 1876 in  Bayreuth en " Das Rheingold werd toen ook al appart opgevoerd in 1869 te München met August Kinderman als eerste Wotan. De twee eerste volledige cyclussen stonden onder toezicht van Wagner zelf. Vanaf 1896 is de gehele ring in alle Bayreuther seizoenen opgevoerd. In de loop der jaren kenden we wel merkwaardige Wotans zoals Perron, Van Rooj, Bertram, Soomer, Braun, Schorr, Sigurd Björling, als Loge Briesemeister, Hensel, Karl Wenkhaus als Alberich Friedrichs, Robert Burg, Niedlinger, als Mime Breuer, Elschner en Zimmermann, als Erda Schumann-Heink, Emmi Leisner, Ria Focke, als Fricka Leus-Belce, Branzell, Onegin en Klose. Als merkwaardige Woglinde noteren we Lilli Lehmann haar enige medewerking aan Bayreuth.

De complete " Ring " werd in vele landen en steden voor het eerst opgevoerd door Angelo Neumanns reisend Wagner operagezelschap . In Londen 1882, tussen 1924 en 1939 was het traditie in Covent Garden dat de cyclus ieder seizoen werd uitgevoerd. In 1889 voor het eerst ook in New York.

In Nederland het opgevoerd door het Rotterdam gezelschap met Clarence Whitehill als Wotan. " Das Rheingold " kent nog twee voorstellingen in 1899 en 1907.

Een eerst Brusselse opvoering aan de Munt was in 1898 met Henri Seguin als Wotan. De eerste complete uitvoering van de ring kwam er in 1911 in het Frans ook aan de Opera van Parijs.

Een eerste vermelding te Gent, noteer ik in 1933 voor het eerst in concertante vorm in de grote schouwburg door de conservatoriumzangers met de tenor Forti als Loge de tenor Louis Izar als Mime ( Izar zing te Gent tussen 1931 en 1936) en de bariton Charles Bogaers als Alberich dit alles onder de leiding van Lunssens. De eigenlijke eerste voorstelling op scéne vinden we op 6-7- en 8 april 1973 in het Duits als gastvoorstelling van K.V.O. met als Wotan de bariton Meesen, Aarden als Fricka, Maria Christova als Freia, Maria Verhaert als Erda en de 3 Rijndochters waren Erika Pauwels, Berthe Van Hyfte en Theunis, de tenor Sylvain De Ruwe als Loge, Jan Verbeeck als Froh, de bariton Jan Joris als Donner de bariton Herman Bekaert als Alberich, de tenor Schotsmans als Mime, de bas Roger Heynen als Fafner en de bas Geykens als Fasolt.

De recentste uitvoering vind ik nog aan de Opera van Vlaanderen en enkel in Gent opgevoerd op 9 februari 2006 een ook te Gent " Die Walküre " op 9 februari 2007 en in 2008 ook aan de opera de Wallonie in Luik " Das Rheingold " in het speelzeizoen 2003. Zowel te Luik als te Gent is Belgische bariton Werner van Mechelen de verpersoonlijking van Wotan en de tenor Peter Bronder de Loge

Historische opnamen en Cinegrafie.

Ik heb 27 geregistreerde opnames gevonden van deze opera van Wagner. " Das Rheingold ", de vier belangrijkste ga ik bespreken en we beginnen met de allereerste aan de Metropolitan van New York.

1) een opname van 1937 onder de leiding van Artur Bodansky met het Metropoltan Orchestra. Met Eduard Habich, Friederich Schorr, Karin Branzell, Rebé Maison, Dorothee Manski, Norman Cordon, Amanuel List, Julius Huehn, Hans Clemens, Doris Doe  en Karl Laufkötter. reeds op CD verkrijgbaar Naxos Historical cat: 8.110047-48 mono

2) een allereerste volledige Ring aan de Scala van Milaan opname van 1950 onder leiding van Wilhelm Furtwängler. Met Alois Pernerstorfer, Ferdinand Frantz, Elisabeth Höngen, Joachim Sattler, Walburga Wegner, Ludwig Weber, Albert Emmerich, Angelo Mattiello, Günther Treptow, Margeret Weth-Falke en Emil Markwort. ook reeds op CD: Opera d'Oro and Archipel records. cat: OPD1501 (complete versie. an ARPCD0413 mono live opname.

3) een mooie recentere maar die ook bestaat in een complete versie. Opname van 1991 onder leiding van Daniel Barenbiom met het Orchester der Bayreuther Festspiele. Met Gïnter von Kannen, John Tomlinson, Linda Finnie, Graham Clark, Eva Johansson, Matthias Hölle, Philip Kang, Bodo Brinkmann, Kurt Schreibmayer, Birgitta Svendén en Helmut Pampuch. ook op CD: Teldec Cat: 4509911852 stereo, live.

4) een nog jonger nu op DVD (video) onder leiding van Carl St. Clair. met Weimar Staatskapelle en met Tomas, Mowes, Mario Hoff, Christine Hansmann, Erin Caves, Marietta Zumbult, Rentus Meszar, Hidekazu Tsumaya, Alexander Gunther, Jean-Noel Briend, Nadine Weissmann en Frieder Aurich. op Blu-ray: Arthaus Musik Cat:101354 Surround Sound, live. 

" Das Rheingold " Wagner Bayreuth 1976

" Erda's waarschuwing " Donald Mcintyre als Wotan en Ortrun Wendel als Erda . Bayreuth 1976