Gaetano Donizetti (1797-1848)

Gaetano Donizetti - Parijs (1835)

Als je vijf verschillende biografische documenten raadpleegt over deze componist zijn leven en werk vertellen ze allen wel iets anders, maar allen geven ze een fantastisch verhaal van roem en glorie, reizen, prestatiedrang en ook het laatste dicennium heel veel miserie, ziekte met een dramatische afloop.

Ik ga proberen om een middenweg te zoeken tussen al deze fantastische verhalen om zijn geestdrift in zijn  werk te benadrukken. In een tijdspanne van ongeveer 27 jaar (1818-1845) componeerde hij 16 symfonieën, 19 strijkkwartetten, 193 liederen, 45 duetten, 3 oratoria, 28 cantates, sonates en kamermuziek en er worden hem nog 72 opera's en 1 operette toegeschreven. Na zijn  dood zijn er nog tal van onvoltooide werken afgewerkt door leerlingen van hem waardoor zijn totaal van toneelwerken op 77 zou komen.

Hij werd geboren op 29 november 1797 te Bergamo, ondanks zijn eenvoudige komaf gaf hij reeds heel vroeg blijk van zijn muzikale begaafdheid. Zijn vader een wever wenste dat zijn zoon een onderwijzer zou worden , doch Donizetti ontliep deze stellingname door bij het leger te gaan. Hij had reeds voor zijn militaire dienst een goede opleiding gekregen van Johan Simon Mayer (1763-1845) die zelf componist was en door Rossini sterk werd gewaardeerd. Mayer was kapelmeester in Bergamo. Donizetti zou ook school lopen aan het Liceo Filarmonico te Bologna. 

Reeds in 1818 begon hij opera's te componeren. De geestdrift en de overproductie in zijn werk kwam eigenlijk niet vanzelf, want hij werd zwaar onder druk gezet door zijn impresario Barbaja die hem van zijn militaire verplichtingen had vrij gekocht, maar hem contractueel verplichtte te werken aan de lopende band te creëren voor zijn theaters. Het resultaat is dat hij die eerste 14 jaar van zijn loopbaan al niet minder dan 36 opera's had gecomponeerd. Donizetti's jeugdwerken waren dus massaproducten waardoor deze meestal in de vergetelheid zijn geraakt. 

Zijn eerste opera in 1818 " Enrico di Borgogna " beleefde zijn creatie in Venetië. Vanaf 1822 begon hij aan een reeks werken voor Rome, Napels, Milaan, Palermo, Genua en andere Italiaanse operahuizen. Een bonte afwisseling van het sombere drama tot het muzikale blijspel. Zijn eigenlijke doorbraak en serieuze werken komen er eindelijk na een totale breuk met zijn impresario Mayer in 1828. Als eerste werk hebben we dan " Anna Bolena " (1830) die te Milaan in een ware triomf werd onthaald. Twee jaar daarop volgde " L'Elisir D'Amore " op 12 mei 1832 een opera dat hem beroemd maakte door heel Europa. In 1835 volgde dan zijn meesterwerk " Lucia di Lamermoor " alhoewel hij tussendoor nog " Lucrecia Borgnia " en " Maria Stuarda " als grote werken componeerde, men noemt die nu zijn drie grote koningingen opera's . 

Hij was ook dankzij zijn bekendheid ook leraar geworden  aan het " Koninklijke  Collegio di Musica " van Napels waar hij contrapunt en compositie doceerde. In die periode in 1836 werd zijn " Il Compagnello di notte " gecreëerd zijn enige operette die hij schreef. In die periode van roem ging het met Donizetti zeer goed. Rossini nodigde hem uit om te Parijs in het " Theatre Italien " een productie te leiden. Daar kwam hij eigenlijk in botsing met Vincenzo Bellini, die daar zijn " I Puritani " met veel succes had gelanceerd. Op menselijk vlak worden deze twee meesters elkaars tegengestelde.

Na 1835 waren de jaren van diepe droefheid en crisis voor Donizetti al aangebroken. Op 1 juni 1825 was hij te Rome getrouwd met Virginia Vaselli, een zuster van zijn vriend. Zij kregen drie kinderen maar allen stierven kort na de geboorte, en die diepe crisis was dan nog dat hij ook zijn vrouw verloor in het kraambed van het derde kindje (1837) , daarbij nog het overlijden van directeur Singonelle aan het Colegio di Musica di Napoli waar hij zich kandidaat had gesteld om de leiding over te nemen. Hij was er waarnemend hoofd , maar werd afgewezen door de bestuursraad, die voor een andere kandidaat opteerde, Saverio Mercandantie ook een componist uit die tijdsperiode. Tijdens zijn compositiewerk aan " Lucia di Lammermoor " werd zijn gezondheidstoestand reeds aangetast door de ziekte syfilis waaraan hij later zou aan overlijden.

Anderhalf jaar na de dood van zijn vrouw verliet hij Italië om zich te Parijs te vestigen . Hier componeerde hij zijn " La Fille du régiment " en " La Favorite " die beide in 1840 werden gecreëerd. Hij kreeg opdrachten vanuit Rome en Napels en reisde hiervoor terug naar Italië. Hij verbleef een tijdje in Wenen, war hij " Linda di Chamonix " schreef een werk dat aan de " Hofoper " zijn creatie beleefde. Donizetti componeerde hier voor de Hofkapel een " Avé Maria " en een " Miserere " die zeer sterke indrukken nalieten en een opvallend stijlverschil vertonen met zijn theaterwerk. De Keizer benoemde hem tot hofcomponist en kapelmeester. Niettemin keerde hij in december 1842 terug naar Parijs, waar hij voor het " Theatre Italien in 1843 " Don Pasquale " schreef. Dit was zijn 69 ste opera en er zouden er nog zes volgen waarvan de laatste  " Rita ou le mari battu " pas na zijn dood gecreëerd werd te Parijs (1860) nadat één van zijn leerlingen dit werk had afgewerkt.

Op 17 augustus 1845 werd hij nu ook nog het slachtoffer van een beroerte die hem volledig verlamde. Hij had nog juist een komische opera " La Farsa " afgewerkt die echter nooit is opgevoerd. Lichamelijk gebroken kwijnde de stoere en levenslustige Donizetti zachtjes weg. Hij werd nog een tijdje ondergebracht in een inrichting te Ivry, waar hij twee jaar verbleef tussen de geestenszieke medebewoners. Hij werd er weg gehaald door een zekere dokter Blanche en zijn neef die hem nog trachtte te verzorgen in zijn eigen huis, maar na 1845 was zijn ziekte zo ver gevorderd dat zijn toestand onhoudbaar bleek. Enkele vrienden besloten dan maar hem naar zijn geboortestad terug te brengen. Zijn broer en zijn oudste zoon samen met Dr. Blanche begeleidden hem op de reis. Een paar nieuwe aanvallen verzwakten hem nog meer tijdens de reis. Te Bergamo aangekomen werd hij ondergebracht bij " Rosa Baroni " een dame van adel die haar paleis ter beschikking stelde voor de meester. Hij werd hier door haar met treffende toewijding verzorgd geholpen door maestro Dolce, die urenlang bij het lijdensbed van Donizetti doorbracht.

Donizetti was nog amper een schim van zichzelf. De geconsulteerde artsen hadden de diagnose cerebro-spinale syfilis vastgesteld en dit werd later bevestigd door autopsie. Donizetti is overleden als een dement, verlamd en incontinent wrak. Hij zou op 8 april 1848 overlijden te Bergamo en aldaar onder grote belangstelling worden begraven. In 1875 zou hij terug worden opgegraven om bijgezet te worden in Barilica di Santa Maggiore. Ook het werk " Duc d'Alva " zou nog zijn afgewerkt en gereconstrueerd door enkele leerlingen van Donizetti als " Il Duca d'Alva " en zou in 1882 voor het eerst opgevoerd worden te Rome, 34 jaar zijn dood. Hij was aan die compositie begonnen in 1839 en had ze nooit afgewerkt, aan de hand van zijn teruggevonden schetsen heb zijn leerlingen dit werk opnieuw geconstrueerd.

Zijn opera's. 

Officieel zijn er 71 opera's bekend die tijdens zijn leven in première zijn gegaan . Drie jeugdwerken die tussen 1816 en 1818 zijn gecomponeerd die volledig verloren zijn gegaan en waarvan men er één in 1960  gereconstrueerd heeft met archief materiaal. En nog eens vijf werken die voltooid zijn door leerlingen en na zijn dood hun première hebben gekend.

1 ) "  Enrico di Borgogna " (1818) première 14 november 1818, Teatro San Luca Venetië.

2 ) " Una follia " (1818) première 17 december 1818, Teatro San Luca Venetië.

3 ) " Le nozze in villa ( 1819) première in ( 1820 of 1821 ?) , Teatro Vecchio Mantua .

4) "Piccilio virtuosi ambulanti" première (1819) door leerlingen van de muziekschool Mayr Bergamo.

5 ) " Il falegname di Livonia " première (1819) , Teatro San Samuel, Venetië.

6) " Zoraïda di Granata " (1821/22) première 28 januari 1822, Teatro Argentina, Rome.

7 ) " La zingara " (1822) première 22 mei 1822, Teatro Nuovo, Napels.

8 ) " La Lettera anonima " (1822) première 29 juni 1822, Teatro del Fondo, Napels.

9 ) " Chiara e Serafina " ( 1822) première 26 oktober 1822, Teatro alla Scala, Milaan.

10) " Alfredo il grande " (1823) première 2 juni 1823, Teatro San Carlon, Napels.

11) " Il fortunaro inganno " (1823) première 3 september 1823, Teatro Nuovo, Napels

12) " L'ajo nell'imbarazzo " (1823/24) première 4 februari 1824, Teatro Valla Rome.

13) " Don Gregorio " (1823/24) première 11 juni 1826, Teatro Nuovo, Napels (herw.).

14) " Emilia di Liverpool " (1824) premiére 28 juli 1824, Teatro Nuovo, Napels.

15) " L'eremitaggio di Liverpool " (1824) premiére 8 maart 1828, Teatro Nuovo, Napels (herw.).

16) " Zoraïda di Granata " (1824) première 7 januari 1824, Teatro Argentina , Rome (herw.) .

17) " Alahor in Granata " (1825) première  7 januari 1826, terto Catolino, Parlermo.

18) " Il Castello degl'invalidi " (1826) première maart 1826, Teatro Carolino , Palermo.

19) " Elvida " (1826) première 6 juli 1826, Teatro San Carlo, Napels.

20) " Gabriella di Vergy " (1826) première 29 oktober 1827, Teatro San Carlo, Napels.

21) " La bella prigioneira " (1826) prelième en Theater onbekend.

22) " Olivo e Pasquale " (1826) première 7 januari 1827, Teatro Valle, Rome.

23) " Otto mesi in due ore " (1827) première 13 mei 1827, Teatro Nuovo, Napels

24) " Il borgomestro di Saardam " (1827) première 19 augustus 1827, Teatro del Fondo , Napels.

25) "Le convienze ed incovenienze teatrali" (1827) 21 november 1827, Teatro Nuovo, Napels.

26)"Le convienze ed inconvenienze teatrali" (1827) 20 september 1831),Teatro Cannubian Milaan (herw.). " Viva la Mamma ".

27) " Il Poscritto (1827)  première 1 januari 1828, Teatro San Carlo, Napels.

28) " La Regina di Golconda " première 12 mei 1828, Tetro Carlo Felice, Genua.

29) " Gianni di Calais " (1828) première 2 augustus 1828, Teatro del Fondo, Napels.

30) " Il nuovo Pourceaugnac " (1828) première 26 februari 1829, Tetro del Fondo, Napels.

31) " Il paria " (1828/29) première 12 januari 1829 Teatro San Carlo, Napels.

32) " Il castello di Kenilworth " (1829) première 6 juli 1829, Teatro San Carlo, Napels. 

33) " Il diluvio iniversale " (1829/30) première  6 februari 1830, Teatro San Carlo, Napels.

34) " I pazza per progetto " (1830) première  28 februari 1830, Teatro San Carlo, Napels.

35) " Imelda de Lambertazzi " (1830) première 5 september 1830, Teatro San Carlo, Napels.

36) " Anna Bolena " (1830) première 26 december 1830, Teatro Carcano, Milaan.

37) " Francesca di Foix " (1831) première 30 mei 1831, Teatro San Carlo, Napels.

38) " La romanziera e l'uomo nero " (1831) première 18 juni 1831, Teatro del Fondo, Napels .

39) " Gianni di Parigi " (1831) première 10 september 1839, Teatro alla Scala, Milaan.

40) " Fausta " (1831) première 12 januari 1832, Teatro San Carlo, Napels .

41) " Ugo, conte di Parigi " (1832) première 13 maart 1832, Teatra alla Scala, Milaan.

42) " Gli esiliati in Siberia " (1832) première 4 februari 1832, Teatro Valli, Rome (herw.).

43) " L'Elisir d'Amore " (1832) première 12 mei 1832, Treatro Canobbiana, Milaan. 

44) " Il furioso all'isola di San Domingo " (1832) première 2 januari 1833, Teatro Valle,Rome.

45) " Sancia di Castiglia " (1832) première 4 november 1832, Teatro San Carlo, Napels.

46) " Parisina d'Esta " (1832) première 17 mei 1833, Teatro delle Pergola, Florence.

47) " Torquato Tasso " (1833) première 9 september, Teatro Valle, Rome.

48) " Lucrezia Borgia " (1833) première 26 december 1833, Teatro alla Scala, Milaan.

49) " Rosomonda d'Inghilterra " (1834) première 27 februari 1834, Teatro della Pergola, Florence.

50) " Maria Stuarda " (1834) première 18 oktober, Teatro San Carlo, Napels.

51) " Marin Faliero " (1834) première 12 maart 1835, Théâtre Italien, Parijs.

52) " Gemma di Vergy " (1834) première 26 december 1834 Teatro alla Scala, Milaan.

53) " Lucia di Lammermoor " (1835) première 26 september Teatro San Carlo, Napels.

54) " Belisario " (1835/36) première 4 februari 1836 Teatro La Fenice, Ventië.

55) " Il campanello di notte " (1836) première 1 juni 1836 Teatro Nuovo, Napels.

56) " Betly " (1836) première 21 augustus 1836 Teatro Nuovo, Napels.

57) " L'assedio di Calais " (1836) première 19 november Teatro San Carlo, Napels.

58) " Pia de' Tolomei " (1837) première 18 februari 1837 Teatro Apolo, Venetië.

59) " Roberto Devereux " (1837) première 28 oktober 183 Teatro San Carlo, Napels.

60) " Maria de Rudenz " (1837) première januari 1838 Teatro La Fenice, Venetië.

61) " Poliuto  " (1838) première 30 november 1848 Teatro San Carlo, Napels.

62) " Les Martyrs " (1839/40) première 10 april 1840 Opéra Garnier Paris. 

63) " La fille du régiment " (1839/40) première 11 februari 1840 Opéra Comique, Paris.

64) "  La Favorite " (1839) première 31 oktober 1840 Théâtre Italien , Paris.

65) " Adelio " (1840/41) première 11 februari 1841 Tetro Apollo, Rome.

66) " Maria Padilla " (1841) première 26 december 1841 Teatro alla Scala, Milaan.

67) " Linda di Chamounix " (1842) première 19 mei 1842 Kärntnertortheater, Wenen .

68) " Don Pasquale " (1842) première 3 januari 1843 Théâtre Italien, Paris.

69) " Caterina Cornaro " (1842/43) première 18 januari 1844 Teatro San Carlo, Napels.

70) " Maria di Rohan " (1842/43) première 5 juni1843 Kärntnertortheater, Wenen.

71) " Don Sébastien de Portugal " (1843) première 13 november 1843 Opéra Gernier, Paris.

72) " Dom Sébastien " (1843) 6 februari 1845 Kärnthertortheater, Wenen. (herw. naar het Duits door Leo Herz).  

Na zijn dood bleven er nog vijf werken die onvoltooid of verloren raakten en die nog nooit waren opgevoerd. Enkelen werden afgewerkt door leerlingen van hem, anderen werden opnieuw gecreëerd of gereconstrieerd naar geevens uit archieven zelfs  tot laat in de 20 ste eeuw.

1) " Il Pigmalione " (1816) première 13 oktober 1960 Teatro Donizetti, Bergamo.

2) " Le Duc d'Alba " (1839) première 22 maart 1882 Teatro Apollo, Rome.

3) " Elisabeth " (1839/1840 herw.) december 1997 Royal Opera House Covent Garden, Londen.

4) " Rita le mari battu " (1841) première 7 mei 1860 Opéra Comique, Paris.

5) " La fille du proscrit de Uranio Fontana " ( ? ) première 31 december 1853 Théatre Lyrique, Paris.

Opmerking: herwerkte operawereken zijn aangeduidt met ( herw.)