" Idomeneo, re di Creta "

Opera-seria van Wolfgang Amadeus Mozart met ouverture in drie akten en zeven tonelen.

Libretto van Giambattista Varesco, naar een Frans libretto van Douchet.

Inleiding.

In 1770 had Mozart, toen amper 14 jaar, in Italië al een opera-seria geschreven " Mitridate, re di Ponto, die in Milaan met zoveel succes werd opgevoerd dat het werk niet minder dan 20 voorstellingen beleefde. Eveneens in Italië volgden de serenades " Ascanio in Alba " en " Il Sagno di Supione " en het muziekdrama " Lucio Silla ". Al deze werken zijn op onverklaarbare wijze volkomen in de vergeethoek geraakt, zelfs het Mozartjaar 1956 rond zijn 200 ste geboortejaar werden ze niet uitgebracht. De opera-buffa " La Finta Giardiniera " toen hij 18 jaar was, die hij componeerde voor München, werd in Duitsland sporadisch nog wel gespeeld als " Die Gärtenerin aus Liebe " maar uitgewerkt als een Duits Sangspiel. De korte Opera " Il Re Pastore " bleef alleen bekend  door de beroemde aria " L'assero saro constante " die tot de meest gezongen concertaria's van Mozart behoort. Er volgde nog een onvoltooid Sangspiel " Zaide " (Salzburg 1780). " Idomeneo " beleefde zijn eerste opvoering in 1781 in München,, met Elisabeth en Dorothea Wendling (twee zusters ) als Ilia en Elektra , Idomeneo was de oude  maar beroemde tenor Anton Rooff (66) , Idamante was een castraat, de zestienjarige Vicente Del Prato.

Mozart liep niet hoog op met deze bezetting hij verweet beide zangers dat ze " het recitatief " volkomen zonder beheersing en vuur, zo vreselijk monotoon zongen, en ze waren volgens hem de slechtste acteurs die hij op het toneel moest verdragen. Toch werd de wereldpremière, een doorslaand succes. Maar " Idomeneo " werd ondanks  het succes ten spijt tijdens Mozarts leven nog slechts één keer gespeeld in 1786 in Wenen , in concertante vorm. 

Rolverdeling.                            Stem.                  Eerste cast. 

Idomeneo, koning van Creta -------------------------- tenor ------------------------------ Anton Raaff

Idamante, zijn zoon ----------------------------------castraat -------------------- Vincenzo Dal Prato

Ilia, Trojaanse prinses --------------------------------sopraan -------------------- Dorothea Wending

Elektra, Griekse prinses ----------------------------- sopraan -------------------- Elisabeth Wending

Arbace, raadsman Idomeneo ----------------------- bas-bariton ------------- Domico de Panzacchi

Hogepriester --------------------------------------------tenor --------------------------- Giovani Valesi

Neptunus, ------------------------------------------------ bas -----------------------------        ?

Plaats en tijd:  Creta, oudheid na de Trojaanse oorlog. 

Akt. 1

1° Toneel: koninklijk paleis Creta.

Ilia, dochter van de koning Priamus van Troje, is als oorlogsbuit naar Creta gezonden, waar zij echter overeenkomstig haar rang wordt behandeld. Zij heeft liefde opgevat voor de prins Idomante, zoon van koning Idomeneo, en geeft in haar openingsaria ( " Padre germani ") uiting van haar tweestrijdige gevoelens: liefde voor Idamante en haat jegens de vijanden van het volk. Idomeneo wordt eindelijk in zijn land terug verwacht en Idamante komt haar vertellen dat hij bij die gelegenheid de Trojaanse gevangenen in vrijheid wil stellen. Dit is minder naar de zin van de prinses die op Creta te gast is, de Griekse Elektra, dochter van Agamemnon die zelf op Idamante verliefd is . Als Arbace komt melden dat het schip van de koning in aantocht is uit zij haar toon van jaloezie in de ( aria: " Tutte nel cor vi sento ") .

2° Toneel: Een verlaten plek aan het strand van Creta.

Het schip is blijkbaar in nood en de bevolking komt de schipbreukelingen ter hulp. Als het toneel leeg is, komt een der schipbreukelingen uitgeput op. Het is koning Idomeneo zelf, die aan Neptunus de gelofte heeft afgelegd de eerste sterveling aan hem te offeren die hij aan land zou tegenkomen, mits hij het er levend zou van afbrengen. Hij erkent eerst Idamante niet, die de eerste mens is die hij ontmoet. Als hij zich echter realiseert dat de jongeling zijn zoon is, gebiedt hij deze niet in zijn nabijheid te komen en daarna vlucht hij weg. Idamante begrijpt niets van deze vreemde houding ( aria: " Il padre adorato ritrovo " ) .

Akt. 2

3° Toneel: in het paleis.

Idomeneo en Arbace komen overeen dat Idamante van het eiland gestuurd zal moeten worden. De voorgewende reden is dat hij Elektra de Griekse prinsses terug naar huis kan begeleiden. Ilia begroet de koning en uit in haar ( aria: " Se il padre perdei ") de liefde voor zijn zoon. Zijn reactie op deze complicatie uit hij in zijn grote ( aria: " Fuor del mar ") . Elektra bezingt haar tevredenheid over haar komende reis en escorte in de (aria: " Idol mio ,se ritorno altro").

4° Toneel: de haven van Creta.

De scène begint met een koor met solo van Elektra ( " Placido é il mar ") . Idamante neemt afscheid van Idomeneo, maar voor het schip kan uitvaren, breekt een ontzettende storm los. Het volk wil de oorzaak weten van de toorn der goden. Idomeneo beschuldigt dan zichzelf er van zijn gelofte niet gehouden te hebben om een onschuldige in ruil voor zijn leven ten offer te brengen. Ontzet deinst het volk van hem af, hem alleen aan de kust achterlatend. ( koor: " Corriamo fuggiamo ") .

Akt. 3

5° Toneel: de tuin van het paleis.

In haar (aria; " Zeffireti lusinghieri ")  wenst Ilia haar geliefde een gunstige wind toe. Hij komt echter spoediger terug dan ze ooit had kunnen denken en zegt haar dat hij er op uit trekt om het zeemonster te verslaan dat Neptunus als straf naar Creta gestuurd heeft. Ilia bekent hem haar liefde en in de Weense versie volgt hier een ( duet: " Spiegarti non possi io " ) . Hierop volgt het beroemde kwartet een unicum voor de gehele opera-seria literatuur tussen Ilia, de jaloerse Elektra, Idomante en Idomeneo. ( kwartet: " Andro' ramingo e solo ") .

6° Toneel : een plein voor het paleis.

De hogepriester van Neptunus eist dat Idomeneo voor het gehele volk de naam van het offer zal noemen dat Neptunus' toorn zal bezweren. Nu pas geeft Idomeneo te kennen dat het Idamante is, tot ontzetting van het volk (koor: " O vasto tremendo "). 

7° Toneel: In de tempel van Neptunus. 

Idomeneo verricht gebeden ter voorbereiding van het offer ( " Accogli o re del mar " ) Dit wordt afgebroken door de triomfantelijke terugkeer van Idamante, die het monster verslagen heeft. Idomeneo voorziet nu eerst nog grote onheil, daar dit Neptunus nog heviger zal kwaad maken. Idamante is intussen ingelicht over de gelofte die zijn vader heeft afgelegd. Hij dringt er bij deze op aan dat hij zijn woord zal houden. Op het moment dat Idomeneo hem zal offeren komt Ilia tussenbeide, en eist dat zij de plaats van haar geliefde zal innemen. Plots spreekt een plechtige geheimzinnige stem, de stem van Neptunus zelf dat Idomeneo moet aftreden en zijn  troon afstaan aan zijn zoon en dat Ilia zijn gemalin moet worden. Toch is er een figuur  die met deze oplossing het niet eens is: het is Elektra die dit te kennen geeft in een woede uitbarsting ( aria: " D'oreste d'Ajace "). De gemoedsrust van Idomeneo is terug gekeerd (aria; " Torna la pace ") Hij stelt zijn zoon aan het volk als koning voor en trekt zich uit het publiek leven terug. 

Historische achtergrond.

Idomeneo , is één der minst gekende opera's van Mozart maar ook een van de meest bewerkte. Niemand minder dan Richard Strauss maakte er een nieuwe bewerking van, te samen met Lothar Wallerstein, die in Wenen en Salzburg werd opgevoerd . Dit is bijna een werk van Strauss geworden, zozeer wijkt het af van het origineel. Ermanno Wolf-Ferron verzorgde een stijlvolle uitgave voor München (1931), die daar werd opgevoerd met Fritz Krauss als Idomeneo en Elisabeth Feuge als Ilia. Andere bewerkingen zijn die van Arthur Rother (Berlijn) en Willy Meckbach. De beste bewerking is natuurlijk die van Mozart zelf, zijn Weense uit 1786. Idomeneo staat tegenwoordig vrij regelmatig op het repertoire van de " Weense  Opera " en op " Der Salzburger Festspiele "  en wordt sporadisch door ander Duitse operahuizen opgevoerd. Het behoort ook tot een van de grootste successen van Glyndebourne waar Fritz Busch en Carl Ebert de producers werden in 1954. 

 In Nederland heb ik niets gevonden dat er op wijst dat dit ooit in productie is genomen evenmin in Gent, ook niet in het kader van het "  Festival Van Vlaanderen " Een volledige concertuitvoering heb ik wel terug gevonden in Amsterdam (1958) onder Nico Van Der Linden, met Annette de la Bye, Maria van Dongen, Justus Bonn en Argan Blanken.

Gelukkig groeide de afgelopen decennia tegelijk met de renaissence, opera's van Händel en andere barokcomponisten ook het begrip voor deze operavorm en zijn eigen schoonheid, en zo herwon ook " Idomeneo " zijn verdiende roem. In heel Europa wordt " Idomeneo " terug regelmatig opgevoerd niet in de laatste herziene bewerkingen maar in deze van Mozart van 1786 voor Wenen.

Discografie en Cinégrafie. 

Er zijn 58 volledige opnames geregistreerd op het internet. 

1) 1949 een historische en eerste volledige onder Hans Altman met Franz Klrwein, Gottfrird Reidner, Heinz Maria Lins, Maud Schech, Kurt Messerschmidt, Max Eibel. op Blacb. Disc: Mercuty MGL 5( 2Lp's).

2) 1980 onder Nikolaus Harnoncourt met het Mozartorchester het Opernhaus Zürich met Werner Hollweg, Trudeliese Schmidt, Kurt Aquiluz, Rachel Yakar, Felicity Palmer, Robert Tear, DSimon Estes. Op Black.Disc; Telefinken GX 6.35547 (4 Lp's) en op Cd; Warner Classics 256462331/2 (2 Cd's ).

3) 2008 onder René Jacobs met het Freiburger Barockorchester met Richard Croft, Bernada Fink, Kenneth Tarver, Dunhae Im, Alesandrina Pendachanska, Nicolos Riveng en Luca Tittoto. Op compact disc Harmonia Mundi HMC 90236-38 (3Cd's).

4) Op DVD 2009 onder Marc Minkowski met " Les Musiciens du Louvre " - Grenoble. met Richard Croft, Yann Beuron, Xavier Mas, Sophie Karhauser , Mireille Delunsch, Colin Bolzer en Lica Tittoto op DVD Encore DVD 3438 (2009). 

"Idomeneo , re di Creta " Wolfgang Amadeus Mozart.

" Idomeneo , re di Creta " een Mozart versie van 1781 onder de leiding van Daniel Harding aan de Scala van Milaan speelseizoen 2005/06 met Steve Davislim, Monica Bacelli, Camilla Tilling, Emma Bell en Francesco Meli.

" Idomeneo " fragment aan de Metropolitan.

Het kwartet uit de 3de akt een vrij klassieke uitvoering aan de Metropolitan orkest onder de leiding van James Levin (2016/17)