Jan Blockx (1851-1912)

Karikatuur van Jan Blockx getekend door Enrico Caruso 1909

Deze Antwerpse componist is geboren op 25 januari 1851 en te Kapellenbos op 26 mei 1912 overleden. Hij was componist, pianist, organist en muziekpedagoog. Jan Blockx studeerde aan de Vlaamse Muziekschool van Antwerpen. Hij zat in de pianoklas van Frans Aerts,volgde orgel bij Joseph Callaerts en compositie bij Peter Benoit (de grootmeester van de Vlaamse muziek ).

Ondanks dat Blockx tot de school van Benoit behoorde en dus ook aan diens invloeden onderhevig was, kan men hem toch niet helemaal als een navolger van Benoit beschouwen. Heel verschillend van Benoits oratoria draagt de muziek van Blockx een streng persoonlijk karakter, hij munt uit in zijn kleurrijke veelstemmigheid van zijn opera's, die kunnen in veel opzichten de vergelijking met de machtige oratoria van Benoit doorstaan. Blockx en Benoit worden als twee Vlaamse grootheden beschouwd van wie zonder aarzelen kan gezegd worden dat ze Vlaams zijn van top tot teen.

Blockx had als Vlaamse operacomponist ook in zijn  tijd wel internationale aandacht. In Franrijk maar ook in Zuid-Afrika en Amerika. Zijn twee beroemdste werken " De Herbergprinses " (1896) en " De bruid der Zee " (1901) hadden internationale bekendheid. In 1909 bereikte zijn " Herbergprinces " Zelfs New York en baarde het opzien aan  "The Manhattan Opera " waar Blockx trouwens bevriend raakte met de grote Enrico Caruso die van hem een karikatuur tekende.

Door het enorme succes van zijn Herbergprinses vond Blockx een Parijse uitgever die het werk onder vertaling op de markt bracht en zo werden zijn werken ook in het Frans gecreëerd ( wat hem later zuur zou opbreken) in Brussel aan de Muntschouwburg, zelfs in Gent is er een Franse versie op het podium gebracht in 1925 onder Franse titel " La Fianciée de la Mer " (8 voorstellingen) .

Vanaf 1885 was hij leraar harmonie aan het Antwerpse conservatorium dat onder de leiding stond van Peter Benoit. Hij zou zijn leermeester opvolgen in 1901, en niettegenstaande hij het conservatorium verder bestuurde naar de geest van Benoits leerplannen werd hij het slachtoffer van gecontesteerde kritiek die zijn verdere loopbaan zou tekenen. Onder zijn leerlingen vinden  we Lodewijk Mortelmans, Julius Schrey en Flor Alpaerts. Blockx behaalde als leerling van Benoit met zijn Vlaamse muziek doorspekt van zijn eigen volksmuziek internationale bekendheid. Maar stond in eigen land onder druk van de Flamingantische beweging van zijn tijd, met vooral Edward Keurvels  en Jef Van Hoof als zijn voornaamste rivalen. Buiten zijn eigen tad had hij wel steun van Florimond Van Duyse en Paul Gilson.

Zijn voornaamste theaterwerken.

1) " Iets vergeten ? " éénakter (1877).

2) " Meester Maarten " opera in 4 bedrijven (1892).

3) " De Herbergprinse " opera in 3 bedrijven ( 1896).

4) " Thijl Uilenspiegel " opera in 3 bedrijven (1900).

5) " De Bruid der Zee " opera in 3 bedrijven (1901).

6) " De kapel " éénakter (1903).

7) " Baldie " opera in 3 bedrijven ( 1908).

Hij componeerde ook nog een ballet " Milenka " met vijf Vlaamse dansen (1884) en ook talrijke kunstliederen die werden uitgegeven door het Willemsfonds.

Jan Blocks  behaalde met zijn opera's internationale triomf en bekendheid maar in eigen land werd hij stiefmoederlijk behandeld zelfs in eigen stad werd hij verantwoordelijk gesteld als één van de eerste pioniers van de Nederlandstalige operakunst in Vlaanderen, maar werd zijn werk beschouwd als onvoldoende Vlaams , zelfs vulgair boerenopera op klompen. Overmand en verbitterd door deze onrechtvaardigheid stierf hij op 61 jarige leeftijd na het plotse overlijden van zijn dochter in 1912. Zijn overlijden is ook in New York in de pers verschenen.

Tegenstellingen.

Zijn laatste opera " Baldie " werd na zijn dood nog als een curiositeit beschouwd. Het publiek bleef vooral geboeid door zijn " Herbergprinses " en zijn " De Bruid der Zee " die aan alle Belgische operahuizen  repertoire hielden tot 1982 er abrupt een einde kwam met de opheffing van de toenmalige " Koninklijke Vlaamse Opera van Antwerpen " en de " Koninklijke Opera van Gent ", die versmolten werden tot de Opera voor Vlaanderen " . Hierdoor verdwenen de werken van Blocks, Paul Gilson, Emiel Wambach, en August de Boeck van het podium en kamen dan ook meteen in de vergetelheid. Al ruim 48 jaar zijn er geen opvoeringen en sporen van deze Vlaamse meesterwerken nog te vinden buiten enkele historisch bewaarde losse operafragmenten . Op die manier verliest de Vlaamse opera haar eigen identiteit in de mondiale operawereld. Ondanks dat deze werken gerust tussen de beste Italiaanse veristische opera's van componisten  zoals Mascagni en Leoncavallo mogen staan.

Ik vind het schandalig dat ik om dit artikel te kunnen schrijven informatie moet inwinnen in Nederlandse en buitenlandse infobronnen . Alleen in " SVM " studiecentrum voor Vlaamse muziek , heb ik wel een waardig maar summiere biogravische beschrijving gevonden van deze merkwaardige componist Jan Blokcx van de hand van Jan Dewilde, verder twee keer niets. Verwonderlijk hoe het intellectueel Vlaanderen maar zo weinig respect aan de dag legt voor eigenwerk met eigen Vlaamse identiteit.

Basis van dit artikel: www.svm.be 

                               www.401Dutchdivas.nl

Link naar een studiedag over de Vlaamse operamuziek en Vlaamse operacomponisten uit het einde en begin van de 20 ste eeuw. Ging door aan de opera Vlaamse opera Gent.

" Symposium Vlaamse Opera ".

https://www.401nederlandseoperas.nl/nl/component/content/article/305-symposium-vlaamse-operas.html 

De Vlaamse kermis uit het ballet " Milenka " (1888) door Jan Blockx

Opmerkingen