" La Clemenza di Tito "

Karen Vermeiren als Vitellia in " La Clemenza di Tito " juni 2021.
foto en kostuum Gaël Bros Vandyck.

Opera seria van Wolfgang Amadeus Mozart met ouverture in 2 bedrijven.

Libretto van Caterino Mazzola, naar Metastasio.

Inleiding.

Mozart schreef " La Clemenza di Tito op bestelling voor de kroning van Keizer Leopold II tot Koning van Bohemen. Feitelijk was dit zijn laatste opera, ondanks dat het werk vroeger in première ging aan het Nationaal Theater van Praag, dan zijn " Toverfluit "  namelijk op 6 september 1791, dus drie weken vroeger dan " Die Zauberflöte " die op 30 september 1791 te Wenen voor het eerst op de planken ging. Zijn " Toverfluit " was al afgewerkt toen hij de opdracht in juli kreeg van de impressario Domenico Guardasoni om voor de opera van Praag een opera-seria te schrijven. Mozart accepteerde de opdracht gezien zijn honorarium twee keer zo hoog was als een soortgelijke opera in opdracht voor Wenen. Zo pauzeerde hij de werkzaamheden rond " Die Zauberflöte ". Mozart haastte zich per postkoets naar Praag en nam zijn leerling Xavier Süssmayer mee. Hij zou dit werk afwerken in  18 dagen en liet zijn leerling de secco-recitatieven voor zijn rekening nemen. Mozart reisde vooral naar Praag om te helpen bij de repetities, proeflezen en kopiëren waardoor hij ook zijn leerling nodig had. Het werk boekte echter weinig succes en werd maar één enkele keer opgevoerd. Dit was te wijten aan het feit dat het een ouderwetse opera-seria moest zijn,  zelfs met twee castraat partijen voor de rol van Sesto en Annio, die nu in onze moderne tijd door een mezzosopraan voor Sesto, een alt voor Annio of voor beide rollen door een contra tenor gezongen wordt.

Evenals  " Cosi font tutti " is ook deze opera anderhalve eeuw verwaarloosd geweest, hoewel die in de vroege 19de eeuw, tot omstreeks 1825 wel succes had. In 1806 was het zelfs de eerste opera van Mozart die ooit in Londen werd opgevoerd in het Italiaans. Ook in Duitsland was dit theaterwerk in het begin van de 19de eeuw populair. Dit is wel begrijpelijk, omdat wat in 1790 voor ouderwets gold, juist twintig jaar later in de mode was. Het klassieke gegeven en de strenge vorm stonden zeer dicht bij de opera's van Cherubini en Spontini, die toen succes hadden. Met die werken raakte ook " La Clemenza di Tito " in de vergetelheid. Dit werk zal dan  pas terug in de tweede helft van de 20ste eeuw herontdekt worden, waar het in 1949 in Salzburg zal opgevoerd worden in een bewerking van Paumgartner met Hilde Zadek, Wilma Lipp, Marta Rohs en Julius Patzak op het Mozart Festival. Hij was tot toen de minst bekende opera van Mozart gebleven.

Rolverdeling.                       Stem.                        Eerste Cast.

Tito, Romeinse Keizer -------------------------- tenor -----------------------------------Antonio Baglioni

Vitellia, dochter van de vorige Keizer ------- sopraan --------------------- Maria Marchetti Fantuzzi

Sesto, jonge patriciër ----------- castraat, nu mezzo of contratenor -------------- Domenico Bedini                                                      

Annio, jonge patriciër ---------- castraat, nu alt of contratenor --------------------- Caroline Perini                                                           

Servillo, Sesto's zuster ------------------ sopraan ----------------------------------------- Antonia Campi

Publio aanvoerder Preatorianen ------- bas --------------------------------------------- Gaetano Campi

Tijd en plaats: Rome ten tijde van Keizer Titus (79-81 v. Chr.)

Akt. 1

Voor het paleis van Titus. De dochter van de vorige Keizer Vitalius, Vitellia haat Titus, omdat die zinnens is om Berenice een prinses van Judea te huwen. Zij zet Sesto, die haar vurig bemint, er toe aan om Titus te doden. Hij belooft haar dit te doen, ondanks de vriendschap die hij voor de Keizer  voelt. Sesto's vriend Annius is verliefd op diens zuster Servilla en zij zegt hem haar hand toe. Titus komt nu op, toegejuicht door het volk en maakt bekend dat hij nu Servilla tot zijn vrouw heeft gekozen, in plaats van Berenice. Annius wil zich terug trekken, maar Servilla belooft hem eeuwige trouw en bekent haar liefde voor Annius aan de Keizer. Titus besluit het geluk van de geliefden niet in de weg te staan en laat nu zijn keuze op Vitellia vallen. Intussen heeft  zij er Sesto toe aangezet om het Capitool in brand te steken en een moordaanslag op Titus te plegen. Te laat verneemt zij dat alles nodeloos is omdat zij onverwacht toch haar zin zou krijgen om Keizerin te worden.. Het volk verneemt nu dat het Capitool in brand staat. Vitellia kan met moeite Sesto er van weerhouden schuld te bekennen. De moordaanslag is echter mislukt, daar iemand anders de mantel van Titus droeg en dus in de plaats van de keizer is gestorven.

Akt. 2              

Sesto wil uit Rome vluchten, maar Annio houdt hem tegen, en kan Sesto overtuigen om alles aan de Keizer op te biechten en op zijn genade te rekenen. Vitellia is echter bang dat haar aandeel in het complot zal uitkomen, waardoor ook haar huwelijk gevaar loopt. Ze dringt er bij Sesto op aan om toch te vluchten. Voor hij echter zijn besluit kan nemen wordt hij door Publio gearresteerd. Titus ondervraagt hem, maar aarzelt hem ter dood te veroordelen. Hij wordt door een besluit van de senaat gedwongen hem te veroordelen. Servilia smeekt Vitellia als toekomstige keizerin haar invloed te laten gelden ten gunste van haar broer. Vitellia verkeert nu in tweestrijd. Sesto wordt nu veroordeeld om voor de wilde dieren te worden geworpen. Nu breekt Vitellia en zij bekent haar schuld aan de Keizer en vraagt om zelf gestraft te worden. Titus is in een goede bui, vergeeft haar en schenkt Sesto terug de vrijheid en het leven. 

Historische uitvoeringen.

De première vond enkele uren na de kroning van de Keizer Leopold II plaats. De rol van Sesto werd waargenomen door de toen beroemde castraat Domenico Bedini. De opera werd voor het eerst opgevoerd op 6 september 1791 aan de staatsopera van Praag. Dit Mozartwerk bleef er de jaren na de dood van Mozart toch populair. Het was ook de eerste opera van Mozart die Londen bereikte en daar in première ging aan his " Majesty's Theatre " op 27 maart 1806. De cast bestond dan uit John Braham, wiens partner, Nacy Storace de eerste Suzanne was geweest in " Le Nozze di Figaro " in Wenen. Omdat het slechts één keer werd opgevoerd, lijkt het er op dat er niet veel belangstelling was voor dit werk. Na 1825 werd het nogal stil rond dit werk en duikt het pas terug op, tijdens het St.-Pancras Festival in 1957. De eerste opvoering aan de Scala van Milaan was pas op 18 december 1818. In de V.S. vind ik een eerste uitvoering op 4 augustus 1952 in het Bershire Music Center in Tanglewood. 

Lange tijd werd dit werk van Mozart als minderwaardig beschouwd, men vond dat het werk te haastig gecomponeerd werd om de deadline van de kroningsdatum van Keizer Leopold te kunnen halen. Men beschouwde toen ook de vorm van een opera-seria te ouderwets en voorbijgestreefd en dan nog  in de hoofdrol een castraat een stemsoort die in de tweede helft van de 19de eeuw volop aan het verdwijnen was. Geleidelijk aan kreeg het werk toch een herwaardering en zien we dit theaterwerk opnieuw heropleven in de 21ste eeuw, daar het terug het podium begint te halen in de verschillende Mozart- en opera- Festivals. Te Salzburg, de Nationale opera van Amsterdam, de Duitse opera van Berlijn, ook in 2017 op het zomerfestival van Glyndebourne, 2019 aan de Los Angeles Opera en ook in dat zelfde jaar aan de Metropolitan in New York. Ook bij ons aan het Opera en Ballet van Vlaanderen in 2019 en aan de Munt in Brussel zelfs aan de Opera de Wallonië te Luik in 2017. 

Het enige nadeel van de herontdekking van dit werk vind ik in onze tijd is de moderne enscenering en regie, die het werk soms volledig uit de context trekken en en zo een vloek leggen op de historische benadering van Mozart als componist.

Discografie en cinégrafie.

Ik heb in  het totaal 38 complete opnamen gevonden op het internet.

1) 1951 onder Gustav Lund met Albert Weikenmeier, Hetty Blümacher, Frederice Sailer, Käthe Mentwig, Margot Mangold, Bruno Müller, op black disc. Period PLP 550 1-3 (3Lp's)

2) 1956 onder John Pritchard met Richard Levis, Joan Sutherland, Monica Sinclair, Anna Pollack, Jennifer Vegvijou, Thomas Hemsley op CD Nimbus NI7967.

3) 1976 onder Collin Davis met Stuart Burrows, Janet Baker, Yvonne Minton, Frederico van Stade, Lucia Popp,en Robert Lioy op CD Phillips Classics 420 097-2 (2Cd's)

4) 1991 de eerste op DVD onder Andrew Davis, met Philip Longdridge, Ashley Putham, Diana Montague, Martine Mahé, Elnbieta Szmytka en peter Rose op DVD Art Hous Musik: 100407.

5) 2005 onder Franz Welser-Möst met Jonas Kaufmann, Veselina Kasarova, Milin Hartelius, Eva Mei, Liliana Nikiteaun en Gunther Groissböck op EMI classics: 3774539 (2007) op DVD.

" La Clemenza di Tito " Mozart in Empire stijl.

Festival d'Aix-en-Provence 2011 Het Londen Symphony orkest onder leiding van Sir Colin Davis met Gregory Kunde als Titus.

" La Clemenza di Tito " Mozart in de tijd dat dieren nog spraken.

Een productie van de Opera de Wallonie 2019 een zeer merkwaardige productie een eigen creatie van het Luikse operahuis. Het werk speelt af in de mythologische tijd...... de tijd toen de dieren nog spraken.