Opera van Verdi in drie akten en zeven tonelen.

Libretto van Cammerano, naar Schillers'  " Kabale und liebe ".

Inleiding.

Samen met " Ernani" en " Nabucco " is " Luisa Miller één van de belangrijkste opera's uit Verd's jongste periode. De ouverture van deze opera is de beste die Verdi ooit gecomponeerd heeft. De verwaarlozing tegenover de ouvertures van " La forza del destino " , " I Vespri Siciliani " , en " Nabucco " is onterecht. Ze is uit één thema opgebouwd, dat als één idee steeds terugkeert in vele vormen en kleuren.

Rolverdeling.                          Stem.                              Eerste Cast.

Miller soldaat op rust ----------------------- bariton ------------------------------- Achille De Basisini

Luisa zijn dochter --------------------------- sopraan ----------------------------- Marietta Gazzaniga 

Rodolfo zijn zoon ---------------------------- tenor ---------------------------------- Settimio Malvezzi   

Graaf Walter ---------------------------------- bas ----------------------------------------- Antonio Selva

Federica -------------------------------------- mezzo-sopraan -------------------------- Teresa Salandri

Wurm, rentmeester ------------------------- bas -------------------------------------------- Marco Arati

Laura ------------------------------------------ mezzo-sopraan --------------------------- Maria Salvetti

Een boer -------------------------------------- tenor ------------------------------------- Francesco Rossi

Tijd : begin 17° eeuw

Plaats : Tirol

Akt.1

1°Toneel: een dorpsstraat voor het huis van Miller. 

Laura en het koor brengen Luisa een aubade ter gelegenheid van haar verjaardag. Vader en dochter danken hen, maar Luisa verwacht een zekere Carlo een vreemdeling op wie zij verliefd geworden is. Deze is in werkelijkheid Rodolfo, zoon van de graaf Walter. ( aria: Lo ride, e il primo palpito) Hij verschijnt en overhandigt haar een ruikertje bloemen en allen gaan de kerk binnen. Miller niet, die intussen een gesprek heeft met de rentmeester Wurm, die zelf een oogje op Luisa heeft en om haar hand vraagt. Zijn positie is verbeterd onder de nieuwe heer Walter. Miller wil zijn dochter vrijlaten in haar keus. Wurm deelt hem mee dat " Carlo " de zoon van de graaf is , en blijkbaar geen eerbare intenties heeft. Geschokt zingt Miller zijn ( aria: Af, fu gusto il mia sospetto)

2° Toneel: het kasteel van de graaf. 

Wurm heeft het verhaal over Rodolfo's escapades aan diens vader door, die hierdoor ontstemd is, daar het zijn plan is Rodolfo uit te huwelijken aan zijn nicht Federica, de weduwe van de hertog van Östheim in de (aria: il mio sangue, la vitta dorei) Hij laat Rodolfo bij zich komen en eist gehoorzaamheid. Voor dat Rodolfo kan reageren komt Federica zelf op. Rodolfo vertelt haar de waarheid, maar ze is in haar eer en liefde gekrenkt en ze gaan in onmin uit elkaar.

3° Toneel: kamer in het huis van Miller.

Van buiten klinken de geluiden van de jacht. Miller deelt zijn dochter de ontdekking mee over de identiteit van haar beminde. Rodolfo zelf komt echter spoedig binnen en bekent de zoon te zijn van graaf Walter, maar niettemin Luisa eerlijk te beminnen. Hij zweert haar tot zijn vrouw te zullen maken, ondanks de tegenstand van zijn vader. Hij weet immers een geheim waardoor hij deze tot rede zal kunnen brengen. De graaf komt nu zelf het huis binnen , beledigt Luisa door haar een verleidster te noemen, waarop zowel Miller als Rodolfo een dreigende houding aannemen. Walter roept de wacht binnen om Miller en Luisa te arresteren waarop Rodolfo zijn zwaard trekt om hem te verdedigen. Als dit niet helpt, dreigt hij eerst Luisa te doorsteken en daarna het geheim over zijn vader te onthullen. Dit laatste heeft effect. Verschrikt beveelt de graaf Walter de gevangenen terug vrij te laten.

Akt.2

4° Toneel: terug in het huis van Miller. 

Laura en het koor komen Luisa vertellen dat haar vader ondanks alles toch is gevangen genomen. Zij worden gevolgd door Wurm, die Luisa alleen wil spreken. Hij zegt haar dat Miller in vrijheid gesteld zal worden mits Luisa een brief zal schrijven die hij haar zal dicteren. Het is een brief aan zichzelf, waarin zij schrijft hem te beminnen en alleen uit eerzucht gepoogd heeft Rodolfo in haar macht te krijgen. Haar vader zal worden terechtgesteld als zij die brief niet schrijft. Zij doet het en zweert nooit te zullen bekennen dat zij die brief gedwongen geschreven heeft. ( aria: Tu punisumi o signore ) Ook zal zij aan Frederica persoonlijk moeten verklaren dat Wurm haar geliefde is. Deze scène eindigt in een . ( duet : Abrrani a brani or perfido) .

5° Toneel : kamer in het kasteel van de graaf.

Wurm stelt Walter op de hoogte van het welslagen van hun plan. Uit dit duet blijkt nu ook wat het gevaarlijke geheim is. De graaf heeft zijn positie door moord verkregen, daar hij zijn neef de vorige graaf, uit de weg geruimd heeft met behulp van Wurm, toen het door een voorgenomen huwelijk van deze met zijn opvolging gevaar scheen te lopen. Zo gezegd waren het bandieten die deze moord pleegden, maar de oude graaf had stervend zijn aanvallers genoemd en dit schijnt Rodolfo te weten. ( duet: Del figlio una minaccia ....Ingrato figlio) Dit duet tussen twee bassen is de voorbode van de grote duetten in " Rigoletto " en " Don Carlos ". Federica komt nu op en wordt door de graaf ervan verzekerd dat de affaire tussen Luisa en Rodolfo nooit iets te betekenen heeft gehad. Bewijs hiervan de brief van Luisa. Ze weten Federica ervan te overtuigen dat Luisa niets voor Rodolfo heeft gevoeld.

6° Toneel: in de tuin van het kasteel.

Rodolfo heeft Luisa's brief aan Wurm in handen gekregen. Een boer heeft hem die gebracht met het verzinsel dat Luisa hem speciaal op het hart gedrukt heeft te zorgen dat Rodolfo hem niet te zien mocht krijgen. Rodolfo is buiten zichzelf van verontwaardiging. In zijn ( aria: Quando les ere al placido )  beklaagt hij zich over de onbegrijpelijke ontrouw van zijn beminde Luisa. Hij laat Wurm bij zich komen, toont hem de brief en daagt hem uit tot een duel. De angstige Wurm schiet direct zijn pistool in de lucht af, waarop de graaf en diens bedienden toesnellen. De graaf speelt een troef uit door aan te geven nergens iets vanaf te weten en plotseling zijn toestemming tot het huwelijk met Luisa te geven. Rodolfo wijst dit verontwaardigd af en stemt wanhopig toe in een huwelijk met Federica.

Akt.3

7° Toneel: in Millers huis.

Laura troost Luisa in een koortje het thema dat van uit de ouverture weer terugkomt. ( Ei fugge.... e con tal foglio) Zij weten echter dat in de kerk alles wordt klaargemaakt voor het huwelijk tussen Rodolfo en Federica . Zij gaan heen als Miller binnenkomt, uit zijn gevangenschap. Luisa overhandigt hem een brief die zij aan Rodolfo schreef, waarin staat dat zij door eed tot zwijgen is verplicht. Door een toespeling hierin merkt Miller  dat zij het plan heeft om zelfmoord te plegen. ( aria: La tomba e unletto sparso di fiore)  Miller weet haar echter op andere gedachten te brengen, waarop zij de brief verscheurt. Deze scene tussen vader en dochter eindigt in een .  (duet: adrem raminghi e poveri) Zij besluiten samen het land te verlaten. Alleen achter gebleven knielt Luisa in een gebed neer en wordt gevonden door Rodolfo, die haar met haar gedicteerde brief confronteert. Als ze deze, trouw aan haar woord, bevestigt, druppelt hij snel vergif in een glas water dat hij voor de helft uitdrinkt en haar onder een voorwendsel verder laat uitdrinken. Hij verwijt haar, haar ontrouw en zegt ten slotte dat zij nog enkele ogenblikken te leven hebben. Luisa bekent nu de hele toedracht tot wanhoop van Rodolfo. Miller komt op het tumult aangelopen. Luisa sterft , na ( het trio: Padre recive l'estremo addio) op het moment waarop Walter en Wurm binnenkomen. Met zijn laatste krachten doorsteekt Rodolfo Wurm en valt dan zelf dood neer.

Historische opvoeringen en opnames. 

Zeer ten onrechte is Luisa Miller lange tijd beschouwd als laatste opera van Verdi's inzinkingsperiode tussen " Ernani " en " Rigoletto " en waarbij alleen " Macbeth een uitzondering vormde. Langzamerhand is men gaan inzien dat die juist als een eerste opera uit zijn rijpere middenperiode moet worden gezien. In tegenstelling tot werken die er aan vooraf gingen, is het een volwaardige Verdi-opera met een uitstekend tekstboek en muziek die in de lijn staat van werken die er op volgen. Het is onbegrijpelijk dat deze opera zowel in België  als in Nederland zo weinig is opgevoerd. De première had plaats aan het Theatro San Carlo te Napels op 8 december 1849. Een eerste uitvoering in de V.S. was in 1854 en in Londen 1858. Tot 1929 was het een volslagen onbekend werk. Op 24 december 1929 echter liet Gatti-Casazza het aan de Metropolitan te New York opvoeren  onder Serafin, met Rosa Ponselle, Mario Telva, Giacomo Lauri-Volpi, Guiseppe De Luca, Tancredi Pasiero, en Pavel Ludikar. In Italië is de titelrol verschillende keren vertolkt  door Gilda Delle Rizza en Maria Caniglia met een onverhoopt succes. Sedert de jaren dertig uit de vorige eeuw heeft deze opera geleidelijk de wereldpodia veroverd.  Bij ons in België vind ik echter maar twee uitvoeringen terug: een eerste op 4 april 1971 Ferrario als Luisa , Cléry als Federica , Keirsbulck als Laura, Stecchi als Miller , Iaia als Rodolfo en Wierzbicki als Walter, en hernomen op 19 januari 1975, dit alles onder de leiding van Németh en in de regie van Janssens, samen goed voor 6 voorstellingen. In Nederland heb ik nog geen aanwijzingen gevonden van een voorstelling. De tenoraria ( " Quanda le serre al placido " ) is waarschijnlijk het enige bekende fragment, omdat het door talrijke beroemde tenoren op plaat is opgenomen.

1) De eerste volledige opname die historische waarde heeft is die van 1951, is helaas met een zware coupure in de tweede scéne, die bij de bas-aria eindigt, waardoor Federica haar halve rol verloor, is op Cetra. Nochtans is ze van belangrijke waarde omdat we hier de wonderlijke vertolking van Giacomo Lauri-Volpi kunnen beluisteren. Deze opname op Cetra is later op CD gezet door Opera d'Oro met Lucy Kleston, Giacomo Lauri- Volpi, Supio Colambo, Miti Truccato Pace, Giacomo Vaghi en Dulio Baronti. Dir. Mario Rossi en koor en orkest van  De Rai. uitgebracht door Cetra op LP- Cetra LPC 1221 1-3 Lp's ( 1951) - op audio CD door Cetra CD 012 ( 2CD' - 1993) en Opera d'Oro 1429 ( 2CD's 2005 ). Er is wel nog een vroegere opname beschikbaar namelijk van 1944 maar dit is een Duits gezongen uitvoering en dit is de reden waarom ik die hier niet behandel.

2) Een tweede latere zéér goede opname is van 1965 op RCA en is een volwaardige opname met Anna Moffo op het hoogtepunt van haar carrière, samen met Carlo Bergonzi, Cornell Macneil, Giorgi Tozzi, Sherley Verett en Ezio Flagello. Op RCA Victor cat: GD 86646.

3) Tien jaar later 1976 met Montserat Caballe, Luciano Pavarotti, Sherill Milnes, Anna Regnales, Bonakko Giacotti en Richard Allan. Dir. Peter Maag, koor en orkest Nationaal Philharmonisch orkest. Audio CD kunst Archief Cat: 430882

4) Nu beginnen de opnames dichter elkaar op te volgen. 1979 met Kattia Ricciardelli, Placido Domingo, Renato Brusson, Elena Obratzova, Gwynne Horwell en Wladimiro Ganzarolli. Dir. Lorin Mazel koor en orkest Covent Garden. Audio CD Deutsche Grammofoon cat: B000032A2E.

5)In het zelfde jaar 1979 Met Renatto Scotto, Placido Domingo, Sheril Milnes, Jean Kraft, Bonaldi Giacotti en James Morris. Dir. James Levine koor en orkest Metropolitan live opname, die ook als eerste beschikbaar is op DVD. Deutsche  Grammophon CD cat: CDBB 707 en op DVD cat DG 073 4027.

Ondertussen zijn er  reeds 53 verschillende opnames geregistreerd op het internet.  

Biografie.

Geboren in 1824 en overleden op 2 januari 1884. Gazzaniga werd geboren in Voghera en studeerde zang bij Alberto Mazzucato in Milaan. Ze debuteerde in 1840 in Voghera in de rol van Jane Seymour in Donizetti's " Anna Bolena " en als Romeo in Bellini's " I Capuliti e i Montecchi ". In Napels zong ze de titelrol in Verdi's  " Luisa Miller " in 1949, een jaar later zong ze Lina in de première van Verdi's " Stiffelio " in Triëst. In 1852 zong ze Gilda in de wereldpremière van Verdi's Rigoletto " in Bergamo . Deze productie werd een mislukking en zij werd daarvoor verantwoordelijk gesteld. Zij was niet geliefd bij het publiek, en ook Verdi was haar niet goed gezind. Hij had al een hekel aan vroegere vertolkingen van zijn opera's vooral tijdens de première van " Luisa Milller " . Dat zelfde jaar werd ze ook uitgejouwd in Bologna tijdens het zingen van de titelrol in Bellini's " Norma " en Paolina in Donizetti's " Poliuto " . Ze ging op tournee door Noord- en Midden Amerika in 1857. Haar man graaf Malaspina overleed aan pokken op de boot naar Havana. Op een volgende reis naar New York ( 1866-1867) kreeg ze lofwaardige kritieken over de zuiverheid van haar stem en de goede toonaard. In Amerika vlotte haar carrière wel. Ze bleef rondtoeren tot 1870. Aan het einde van haar carrière ging ze mezzo-rollen zingen. In Verdi's " Il Trovatori " had ze vroeger de rol van Leonora gezongen en nu op latere leeftijd vertolkte ze de rol van Azucena. Na haar pensioen keerde ze terug naar Milaan waar ze overleed op 2 januari 1884.

Settimo Malvezzi. 

Biografie.

Is een Italiaanse tenor geboren op 5 april 1817 in Rome en  overleden op 31 augustus 1887 te Florence. Hij maakte zijn debuut aan het Théatre- Italien in Patijs in 1845. Hij creëerde de rol Rodolfo in de opera van Giuseppe Verdi 's  " Luisa Miller " aan het Théatro San Carlo in Napels op 8 december 1849.

De biografie van bariton Achille De Bassini kan je terug vinden bij de beschrijving van opera " I Due Foscari " .

De biografie van de bas Antonio Selva is beschreven bij de opera " Un Giorno di Regno " .

De biografie van de bas Marco Arati en de mezzo- sopraan Maria Salvetti vind je terug bij de opera  " Alzira " .