Operette of komische opera in drie bedrijven door " Johann Strauss Jr. 

Libretto van Haffner en Genée naar het toneelstuk " Le Réveillon " van Meilhac en Halévy.

Inleiding.

De componist Jacques Offenbach kende dit toneelstuk maar kon zijn  aanvankelijke plannen om rond het onderwerp een operette te componeren niet uitvoeren. Hij kende Johann Strauss goed en bezorgde hem het script en stimuleerde hem rond dit onderwerp een operette te schrijven en die te Wenen tot uitvoer te brengen. Het zou uiteindelijk zijn eerste vrouw, de actrice Jetty Treffz zijn, die hem voorstelde zich in die nieuwe kunstvorm te verdiepen en zo schreef hij een serie operettes (16) waarvan " Die Fledermaus " (1874) met haar onvergetelijke melodieën tot op heden repertoire hield en er ook talrijke verfilmingen (17) van zijn gemaakt. Sommige van die moderne producties zijn omstreden.

Johann Strauss Jr. gaf het genre van de Weense operette op geniale wijze vorm en creëerde tegelijkertijd een meesterwerk dat als niet te evenaren hoogtepunt van de Weense operette kan beschouwd worden. De moeilijkheidsgraad van de partituur is hoog waardoor velen deze operette meer beschouwen als  een komische opera.

Muzikaal is er van de sprankelende ouverture tot de " Champagne finale " alleen maar sprake van meeslepende melodieën die alle mogelijke stemmingen verklanken zoals Alfreds serenade " Tauchen das entflattert ist ". Rosalindes  csàrdàs " Klänge der Heimat " , is één van de moeilijkste operettepartituren ooit gecomponeerd, en kan alleen gebracht worden door de beste operadiva's. Adéles spottende " Mein Her Marquis " is een van de populairste aria's uit deze operette. We mogen ook het beroemde ensemble " Brüderlein und Schwesterlein " niet vergeten.

Rolverdeling.                       Stem.                     Eerste Cast.  

Gabriël von Eisenstein ------------------------ tenor/bariton  -------------------------------Jani Szika

Posalinde zijn vrouw -------------------------- coloratuursopraan ------------------ Marie Geistinger

Adéle, dienstmeisje --------------------------- lyrische sopraan ------------ Caroline Charles-Hirsch 

Ida, Adéle's zus --------------------------------- sopraan  -------------------------------------------Jules

Alfred, zangleraar ------------------------------ tenor ------------------------------------ Hans Rüdiger

Dr. Falke, notaris  ------------------------------ bariton --------------------------- Ferdinand Lebrecht

Dr. Blind , Eisensteins advocaat -------------- tenor ------------------------------  Carl Matthias Rott

Frank, gevangenisdirecteur ------------------- bariton/bas ------------------------- Carl adolf Friese  

Prins Orlofsky ----------------------------------- mezzo/contratenor ------------------- Irma Nittinger

Frosch, gevangeniscipier ---------------------- gesproken rol ------------------------Alfred Schreiber

Tijd: omstreeks 1870.  

Plaats : villa van "  Gabriël Von Eisenstein " .

            villa van " Prins Orlofsky ".

            gevangenis.

Synopsis.

De zangleraar Alfred brengt zijn vroegere leerlinge en geliefde Rosalinde, die nu getrouwd is met Gabriël von Eisenstein een serenade.

Rosalindes man moet wegens een belediging van een ambtenaar acht dagen arrest uitzitten in de gevangenis. Zijn vriend dr. Falke weet hem echter te overhalen eerst nog met hem mee te gaan naar het bal van prins Orlofsky. Tegenover Rosalinde doet Gabriël alsof hij naar de gevangenis gaat.

Als ook het kamermeisje Adele verdwenen is , zogenaamd om haar zieke tante te bezoeken, maar in werkelijkheid om op uitnodiging van haar zus Ida naar hetzelfde bal te gaan , is voor Alfred de kust vrij. Hij installeert zich behaaglijk met von Eisensteins kamerjas aan in diens stoel. Zijn genoeglijk samenzijn met Rosalinde wordt echter verstoord door de komst van de gevangenisdirecteur Frank die zijn gevangene persoonlijk komt ophalen. Om Rosalinde niet te compromiteren doet Alfred zich voor als haar man.

Het bal bij de prins Orlofsky is een overweldigend feest, alleen schijnt er hier en daar iets niet te kloppen. Ida heeft Adele helemaal niet uitgenodigd. Een zekere markies Renard blijkt eigenlijk von Eisenstein te zijn. Chevalier Chagrin is niemand minder dan de gevangenisdirecteur Frank en de gemaskerde beeldschone Hongaarse gravin is niemand minder dan Rosalinde, voor wie markies Renard meteen in vuur en vlam staat. Tegen de morgen ontmoeten markies Renard en Chevalier Chagrin elkaar in de gevangenis, de één als gevangene de andere als directeur. Ook de andere balgasten arriveren op het einde.

Uiteindelijk blijkt dat Dr.Falke het een en ander heeft geënsceneerd om er zodoende voor te gezorgen dat Gabriël opnieuw verliefd werd op zijn eigen vrouw. Falke wilde alleen maar   wraak nemen voor een poets die Gabriël hem eens gelapt heeft . Hij werd door hem na een gemaskerd bal alleen achtergelaten in het park onder zijn vermomming van vledermuis.  

Historische achtergrond .

Na de wereldtentoonstelling van 1873 bleef Wenen achter met een financiële kater. De handelaars moesten vaststellen dat deze wereldmanifestatie niet de nodige handelsbloei had teweeg gebracht die verwacht was, en eerder een remmende invloed had op het commerciële leven. Het bleek meteen ook dat het artistiek leven daar onder te lijden had. En juist op die tijd was Strauss klaar met zijn " Fledermaus ".

Hij had drieënveertig dagen en nachten aan gewerkt aan de compositie van de partituur. Ze was uiteindelijk af. Later zou blijken dat hij een meesterwerk van wereldniveau in dit genre had geschapen.

De wereldpremière ging door aan het " Theater an der Wien " op 5 april 1874, het werd nochthans geen succes. Na 16 voorstellingen verdween het werk van het podium waar anders voor een nieuw werk honderd voorstellingen werden gebracht. " Die Fledermaus " verhuisde naar Berlijn en werd er zo'n triomf dat ze maar pas naar Wenen terugkeerde in 1894, ter gelegenheid van Strauss' vijftigjarig kunstenaarsjubileum. Het stuk werd toen aan de " Hofoper " of nu staatsopera opgevoerd. Meteen werd deze operette wereldberoemd en gevraagd in alle grote operahuizen van de wereld. Zelfs in New York waar deze operette nu nog als enige operette wordt opgevoerd. Deze operette kreeg daar de status van komische opera. Bij de nieuwe opvoering aan de Weense staatsopera werden voor de première artiesten met wereldfaam gecontacteerd onder andere ook onze landgenoot " Ernest Van Dyck ". Het werd traditie dat het bal bij Orlofsky gebruikt werd om er een belcantofeest van te maken . Dat is ook de reden waarom deze operette in veel theaters als eindejaarsgala werd opgevoerd om de overgang van het oude naar het nieuwe jaar te vieren zoals in 1990 aan Covent Garden voor het afscheid van " Dame Joan Sutherland " met als gasten Luciano Pavarotti en Marylin Horn. Zo nam Joan Sutherland afscheid van haar publiek dat haar als prima dona sedert 1952 op handen had gedragen.

In 1899 zou Strauss tijdens het dirigeren van zijn " Fledermaus " een bronchitis opdoen die door onvoldoende verzorging een longontsteking werd met fatale afloop. Hij zou overlijden op 3 juni 1899 terecht met de titel van " Koning " van de Weense operette.  

Historische uitvoeringen .    

Sedert 1894 was het dus traditie geworden om de operette " Die Fledrmaus " te gebruiken als een nieuwjaarsconcert op oudejaarsavond, om van het oude naar het nieuwe jaar over te gaan. zoals in 1990 waar de diva " dame Joan Sutherland " afscheid heeft genomen van haar Londens publiek. In 1905 werd de operette voor het eerst aan, de Metropolitan Opera opgevoerd met Sembrich, Bella Alten, Edith Walker, Dippel, Reiss, Goritz en een hele rij beroemdheden  als gasten bij prins Orlofsky, die een extra concert kwamen geven. 

In de lage landen vinden we notities terug van " Die Fledermaus " op het repertoire van de " Nederlandse Opera " in 1958/59 met een vernieuwde enscenering. Merkwaardig is dat de Nederlandse acteur Johannes Heesters (1903-2011) met deze operette in Duitsland beroemd is geworden. Heesters is echter de acteur die het langst op de planken heeft gestaan (90 jaar). Vanaf 1936 woonde hij in Wenen en later verhuisde hij naar Berlijn. Hij realiseerde ook de verfilming in 1946 van " Die Fledermaus " als Eisenstein aan de zijde van Marte Harell als Rosalinde, Dorit Kreyseler als Adéle en Siegfried Breuers als prins Orlofsky. Deze operette is tussen 1923 en 2001 17 keer verfilmd, nog een mooie film was die in 1962 met Peter Alexander en Marika Rökk.

Ook aan de Munt staat het werk op het repertoire als " La Chauve-Souris " de eerste notities te Gent vinden we in 1904 en het is tevens de eerste creatie voor België in het Nederlands met De Vos als Caroline, Solus eals Arlette, Poons als Orlofsky en Stevens als Gaillardin, De Neef als Tourrillon, Darden als Duparque en Moes als Alfred. De eerste Franse versie " La Chauve-Souris" in 1932 en in 1963/64 de eerste Duitse versie met Becker-Eyner als Rosalinde, Driessens als Adéle, Van Der Zalm als Eisenstein, Fischer als Falke, Ten Bos als Orlofsky en Hoogveld als Alfred. In totaal 96 voorstellingen waarvan 7 in het Frans, 54 in het Nederlands en 35 in het Duits.  

Historische opnames en Films.   

Er zijn 74 historische opnames en 17 films geregistreerd van de operette " Die Fledermaus ".

1) Een eerst historische van 1907 de allereerste on der de leiding van Bruno Seidler-Winkler met een speciaal voor die gelegenheid samengesteld grammophon orkest en het koor van de staatsopera van Berlin. Met Robert Philipp, Emilie Herzog, Julius Lieban, Adelbert Lieban, Max Begemann, Marie Dietrich, Ida von Scheele-Müller en Alfred Arnold. op Black Disc DDG M044059 (10x dubbelzijdig 78s) van 1998 op Compact Disc Preiser records 89770 ( 1CD).

2) Nog een Duitse versie onder de leidng van Clemens Krauss in 1950 met de Wiener Philharmoniker , met Julius Patzak, Hilde Güden, Anton Dermota, August Jaresch, Alfred Poell, Wilma Lipp en Sieglinde Wagner. Op Black Disc Decca AX 470-481 (12 x 78s) en sinds 2004 op Compact Disc Opera D'Oro OPD 1404 (2 Cd's).

3) Een merkwaardige opname met als Robert Stolz zelf een operettekoning als dirigent van 1964. Met de Wiener Symphoniker met Rudolf Schock, Wilma Lipp, Cesare Curzi, Ferry Gruber, Claudio Nicolai, Renate Holm, Elisabeth Steiner, Walter Berry en Otto Schenk. Op Black Disc Eurodisc 71 566 XE ( 2 LP's) van 1999 af ook op CD BMC RCA 74321 65990-2 ( 2CD's).

4) Een Franse versie onder leiding van Franck Pourcel van 1965 met Jacqueline Brumaire, Liliane Berton, Pierre Fleta (Belgisch/Spaanse tenor van de Munt) Jean-Christophe Benoit, Michel Roux, Rémy Corazza en Jacques Pruvost. Op Black Disc I.M.E. Phathé Marconi " Plaisir Musical " CFTFM 130 576 ( 1LP) Dit is een bijzonder mooie Franse Versie.

5) Een Engelse versie aan de Covent Garden van Londen onder de leiding van Richard Bonynge van 31 december 1990. Met Louis Otey, Nancy Gustafson, Bonavantura Bottone, John Dobson, Anthony Michaels-Moore, Judtith Howarth, Jochen Kowalski (contra tenor) en Eric Garrett. Deze opname was tevens het afscheidsconcert van Dame Joan Sutherland een afscheid aan haar Londens operapubliek. Met als gasten Luciano Pavarotti en Mayrlin Horne. Zij brachten een denderend belcantoconcert tijdens het bal van de prins Orlofsky in de tweede akte. Deze opname is beschikbaar op DVD ArtHaus Musik 100 134.

Cinégrafie. 

Van de 17 verfilmingen wil ik er drie aanhalen die de moeite zijn en wel historische waarde hebben.

1) Duitsland 1946 met de Nederlandse acteur Johannes Heesters als Eisenstein.

2) Oostenrijk met Peter Alexander als Eisenstein en Marika Rökk als Adéle en Marianne Koch als Rosalinde.

3) In 1984 eigenlijk een televisiefilm met Herman Prey als Eisenstein, Kiri Té Kanawa als Rosalinde.

Christiane Locufier, Gentse operettediva, jongste dochter van Karel Locufier directeur van de " Koninklijke Opera " tussen 1961 en 1972

Biografie .

Deze Gentse operettediva studeerde zang  bij de Internationale tenor Jan Verbeeck, en behaalde in 1979 het diploma zang met de grootste onderscheiding.

Italianen definiëren haar als " Lyrico Spinto " van de zuiverste soort soepel en met een wijd tessitituurbereik.

Die stem liet haar toe van in het begin grote rollen uit het operetterepertoire, musicals en opera's voor haar rekening te nemen.

Zij gaf ondermeer haar stem aan producties van Overmere-Donk, ze ging enkele jaren op tournee met collega en vriend Koen Crucke en was te zien in zijn Tv programma's. Zij trad ook op met Willy Claes, Marco Bakker en tal van ander collega artiesten .

Door haar roots-vader was directeur  van de " koninklijke Opera Gent " Karel Locufier en haar moeder Mia Clein een ballerina en later ook operettediva- had ze de genen van haar vader en moeder meegekregen om regie te doen in Vlaanderen en Nederland, met groot succes. Ze werd zelfs  aangesproken door de filmregisseurs Lieven De Brauwer en Jan Verheyen om hun operettefragmenten in hun respectievelijke films " Pauline en Paulette " en " Buitenspel " in goede banen te leiden en de acteurs te coachen. De belangrijksten van haar collega's waren natuurlijk haar mentor de tenor  Jan Verbeeck, tenor Louis Mariano, bariton Marco Bakker, Tenor Koen Crucke en tenor José D'Autry.

Tot slot houdt ze er van om nieuw aankomend jong talent te begeleiden en haar ervaring door te geven. Nu speelt ze nog vlot toneel en steekt ze heel veel energie in het opleiden en regisseren van amateurtoneelgroepen. De toneelstukken daarvoor zijn van de hand van haar huidig echtgenoot Ed Bruninckx schrijver en dichter.

In de geluidsaudio hoor je haar in de Csardas van " Die Fledermaus " van Johan Strauss, wat we een top prestatie mogen noemen.