Sergei Rachmaninow (1873-1943).

pera van Sergei Rachmaninow in één bedrijf.

Libretto van Nemerovitch & Danchenko, naar Pushkin.

Inleiding. 

" Aleko " is een werk vol paradoxen. Rachmaninow schreef het op zijn negentiende jaar en het trok de aandacht van Tsjaikovsky, die er voor zorgde dat het in 1893 kon uitgevoerd worden. Met veel succes verscheen het opnieuw in 1899 op het repertoire van de opera van St-Petersburg, met Feodor Chaliapin in de hoofdrol. Sedertdien is het niet meer weg te denken uit alle grote Russische operahuizen. Het is een van de weinige toneelwerken van de componist die tot heden steeds opgevoerd worden. 

De componist zelf beschouwde het als een onbeduidend jeugdwerk of een schoolexamenstuk. Zijn latere opera's, uit 1905 en 1906 " De gierige ridder ", ook naar Pushkin, en " Francesca da Rimini ", hebben echter geen repertoire gehouden, of zijn met hoge uitzondering eens opgevoerd. De reden van de distantiëring van " Aleko " is waarschijnlijk dat hij in dit werk nog duidelijk invloeden toonde van Borodin en Mousorgsky, terwijl hij later een vurige tegenstander van de nationalistische stroming was. Nog sterker is de invloed van Mascagni's " Cavaleria Rusticana ". 

" Aleko " is één der weinig Russische werken die aan alle regels van het Verisme voldoen. Inclusief de enkele akte, het intermezzo, het bloedige einde. Het is heel weinig buiten Rusland vertoond alhoewel er de laatste jaren wel aandacht in de andere operaregio's is gekomen. In Moscou en Leningrad is het nog altijd een repertoire stuk. De beroemdste Aleko's zijn vooral historisch gezien Feodor Chaliapin (1873-1938), Ivan Petrov (1897-1994),Nicolai Ghiaurov (1929-2004), Nicola Ghiuselev (1936-2004), Evgeni Nesterenko (1938), Dimitri Hvorovsyovsky (1962-2017) en onze eigen Jan Danckaert (1958)

Rolverdeling.          Stem.      Cast mei 1893    Cast mei 1899.

Aleko, ------------------------ bas-bariton ----------- Bogomir Korsov -------------- Feodor Chaliapin

Jonge zigeuner ----------------- tenor -------------- Lev Klementyev -------------------- Ivan Yershov 

Zemfira , --------------------- sopraan ---- Maria Deysha-Sionitskaya --- Maria Deysha-Sionitskaya

Zemfira's vader ----------------- bas ---------------- Stapan Vlasov ----------------------- Yalmar Frey

Zigeuner vrouw -------------- contalto ----yelizaveta Shubina ------------------------ Alla Tomskaya

Synopsis.

De ganse opera speelt  in één nacht. Het toneel stelt een zigeunerkamp voor aan de oever van een rivier. De avond valt, en in het openingskoor bereiden zigeuners zich voor op de nacht. Een oude man vertelt hoe zijn vrouw hem, met wie hij in zijn jeugd samenleefde, hem  verlaten heeft , daarbij ook haar dochtertje Zemfira achterlatend . Hij heeft zijn dochter zelf opgevoed en die is ondertussen getrouwd met Aleko. Aleko is echter geen zigeuner maar heeft zich door  de liefde voor Zemfira bij hen aangesloten. Zemfira begint echter genoeg van hem te krijgen en heeft een verhouding met een jonge zigeuner. De vouwen dansen voor de mannen bij het kampvuur en dan is het tijd om de nacht in  te gaan. Zemfira zingt bij de wieg van haar kind, een van haat vervuld lied, dat Aleko doet beseffen dat haar liefde voor hem dood is. Zij gaat weg en hij zingt zijn grote cavatine, daarin zingt hij zijn smart uit over de verkilling van wat eens een grote hartstocht was. Na een orkestraal intermezzo zingt de jonge zigeuner achter de schermen zijn beroemde romance.

Hij komt nu met Zemfira op, maar hun afscheid duurt zo lang tot Aleko uit zijn tent komt, hen ter verantwoording roept, en de jonge zigeuner neersteekt. Als Zemfira zegt in haar liefde voor deze jonge man te volharden, steekt hij haar ook neer. De toegesnelde zigeuners wijzen Aleko nu af en zeggen geen wraak te willen nemen , maar ze verbannen hem tot de eenzaamheid en zullen hem altijd verafschuwen. Ze breken hun kamp op en Aleko blijft wanhopig alleen achter.  

Muzikale hoogtepunten.

1) Aleko's cavatine.

2) De jonge zigeuners romance.

3) Het oude zigeunersverhaal.

4) Het instrumentale intermezzo.

Elisabeth Caballero als Zemfira.

De éénakter " Aleko " is Rachmaninows  vroegste theaterwerk. Het was een eindwerk voor zijn studie compositie, dat uitgeschreven was door zijn compositieleraar Anton Arnesky aan het conservatorium van Moskou in 1892: elk lid van de klas moest een korte opera schrijven als examen en ze moesten hetzelfde libretto gebruiken. Rachamninow schreef zijn eindwerk in 17 dagen. Toen hij het voor de examencommissie in piano versie speelde, behaalde hij het hoogst mogelijke cijfer, wat hem, samen met zijn prestatie als pianist, de zelden toegekende " Grote Gouden Medaille " van het conservatorium van Moscou opleverde.

" Aleko " werd onmiddellijk gepubliceerd in een piano-vocale score: de première in het " Bolshoi Theater " op 18 oktober 1893 werd sterk geprezen door Tsjaikovsky. Maar buiten Rusland is deze opera weinig bekend. Het libretto is ontleend aan een bewerking van een gedicht van Alexander Pushkin dat bij de Russen zeer gekend is, maar vrijwel nergens anders. Het titelpersonage is een dwalende verschoppeling die zijn lot met de zigeuners heeft verbonden en onder hen is getrouwd. Hij leeft alleen voor zijn jonge vrouw Zemfira die eigenlijk zelf een achtergelaten dochter is van de oude zigeuner die haar heeft opgevoed. Dit verhaal is de voorbode van Aleko's lot, en zijn eigen besef dat Zemfira haar liefde voorbij is en ze een verhouding heeft met een jonge zigeuner. Tijdens de voorbereiden van hun vlucht steekt Aleko  beide geliefden neer en wordt hij verbannen tot de eeuwige eenzaamheid.

Het is een korte opera van minder dan 1 uur en Rachmaninow kreeg heel veel lof van zijn idool Tsjaikofsky die toen al in de herfst van zijn leven was. Hij waardeerde de juist afgestudeerde componist  zodanig dat hij " Aleko " samen met zijn eigen recentste opera " Iolante " op de planken wou brengen. Rachmaninow herinnerde dat zich nog 15 jaar later in een interview  en zij : Ik was zo verwonderd toen hij vroeg " of ik bezwaar zou hebben dat die twee opera's op één avond zouden gespeeld worden ".......... Hij was drieënvijftig en de beroemdste componist van Rusland en ik amper twintig.

Het bekendste deel van dit werk is de cavatine van Aleko.  Verder heb ik geen geregistreerde uitvoeringen  In Nederland en Vlaanderen kunnen vinden.

Discografie en cinégrafie.

Toch heb ik tussen 1951 en 2009, 10 volledige opnames kunnen vinden. De meest historische is met Feodor Chaliapin van 1924 en 1929 te vinden als een hoogtepunt op LP. (Eeltrical/microphone)

1) 1951 De eerste volledige opname van het Bolshoi theater met Ivan Ivanovich Petrov, Nina Pokrovskaya, Anatoly Orfenov, Allecander Ognutzev, Bronislava Ilatogorova, onder de leiding van  Nikolai Golonanov.

2) 1987 met het Moscou Philharmonic Symphony orkest onder Dmitri Kitacenko, met Evgeny Nesterenko, Svetlana Volkova, Alexander Fedin, Vladimir Matorin, Raisa Kotova, op Moscow studio Archives Alto.

3) 1997 met Gottenburg Symphony orkest onder leiding van Neeme Järvi, met Sergei Lüferkus, Maria Guelghina, Ibya Levinsky, Anatol Kotscherga en Ann Sofie van Otter op Deutsche Grammofoon.