Rosa Raisa (1893-1963)een Poolse dramatische sopraan de eerste Turandot 1926

Opera van Giacomo Puccini in drie akten en vijf tonelen.

Libretto van Adami en Simoni naar een fabel van Gozzi.

De laatste akte is voltooid door Franco Alfano naar muzikale schetsen van Puccini.

Inleiding.

Toen Puccini in november 1924 in een Brussels ziekhuis stierf, na een ernstige keeloperatie, was " Turandot " nog niet voltooid. Hij had koortsachtig gewerkt in een poging het werk gereed te krijgen, na eerst veel tijd verloren te hebben.Ironisch genoeg wil dat juist, het slotduet, dat de bekroning op zijn werk moest worden, dus niet door hem is geschreven, maar door Franco Alfano die de laatste scéne van de opera heeft afgewerkt naar aantekeningen van Puccini.

De première op 25 april 1926  aan de Scala van Milaan onder de leiding van de legendarische dirigent Arturo Toscaninni, zou een sensatie worden. Arturo Toscaninni liet de uitvoering na het afscheid van Liu eindigen  en wendde zich tot het publiek met de woorden : " hier eindigt het werk van de meester " . Volkomen in de ban bleef het publiek geruime tijd zitten als hulde aan de overleden componist. Bij de daarop volgende uitvoering werd het werk steeds gespeeld met het door Alfano voltooide slot, dat zo knap was aangepast dat geen toehoorder kan onderscheiden waar het werk van Puccini eindigt en het werk van Alfano begint. " Turandot " heeft intussen alle grote theaters ter wereld veroverd en is sedert 1926 een repertoirestuk geworden aan alle grote operahuizen. 

Rolverdeling.                       Stem.                      Eerste Cast.

Turandot, Chinese prinses.-----------------dramatische sopraan ------------------------- Rosa Raisa

Keizer Altoum van China. ------------------- tenor comprimario ----------------Francesco Dominici

Kalaf, onbekende prins ----------------------- tenor spinto lirico ------------------------ Miguel Fleta

Timur, blinde Tartaren koning. --------------------- bas ---------------------------------- Carlo Walter

Liu, jonge slavin.--------------------------------- lyrische sopraan --------------------- Maria Zamboni

Ping, grootkanselier van China. ------------------ bariton ---------------------------- Giacomo Rimini

Pang, opperheer der provincies. ----------------tenor buffo ------------------------ Emilio Vanturini

Pong, opperheer keizerlijke keuken.----------- tenor buffo -------------------------- Guiseppe Nessi

Een madarijn.  ----------------------------------------bariton ---------------------------Aristide Baracchi

Tijd en plaats:  Peking in de tijd der fabels.

Akt.1

1° Toneel: Peking aan de muur van de Keizerlijke binnenstad.

Voor het keizerlijk paleis luistert de menigte naar een bekendmaking: prinses Turandot heeft het voornemen haar hand te schenken aan de man die, drie door haar op te lossen raadsels kan oplossen, waarna de wrede mededeling volgt: wie dat niet lukt, wordt ter dood veroordeeld. Enige ogenblikken geleden is de jonge prins van Perzië naar de plaats van terechtstelling gevoerd. Tussen het volk valt een oude man neer. Tevergeefs probeert zijn jonge slavin hem te helpen om weer op te staan. Een jongeling nadert en herkent in de man zijn vader, Timur, de onttroonde blinde koning der Tartaren, die nu moe en zwak geworden is en door de wereld zwerft in gezelschap van de jonge slavin Lui die hem trouw is gebleven en liefdevol voor hem zorgt, omdat eens zijn zoon die nu voor haar staat, haar ooit eens heeft toegelachen heel lang geleden. De menigte smeekt om genade voor de Perzische prins. In het licht van de maan ziet men op de muur van het paleis, de hoofden van de ongelukkigen die het waagden naar de hand van Turandot te dingen. De onbekende prins Kalaf vervloekt de wrede prinses. Daar verschijnt nu een silhouet op het terras van het paleis. Het volk zinkt op de knieën neer, alleen de Perzische prins en Kalaf blijven staan en kijken naar de wonderschone Turandot, die trots in door het maanlicht overgoten paleis voorbij gaat. Dan verspreidt het volk zich. Timur zijn zoon en Lui blijven achter. De onbekende prins is als betoverd door de schoonheid van de prinses Turandot, hij luistert nog naar de woorden van zijn vader en de smeekbeden van Liu ( aria: " Signore ascolta ") . Kalaf antwoordt haar ( aria: " Non piangere Liu ") . Nog minder luistert hij naar de woorden van die komische ministers Ping, Pang en Pong. Zijn besluit staat vast. krachtig laat hij de gong klinken , die het in paleis de aankomst van de nieuwe pretendent aankondigt.

Akt.2

2° Toneel: in een Chinees paviljoen.  

De drie ministers zijn in vergadering en het tweede bedrijf begint met een gesprek tussen de drie ministers met als onderwerp  het lot van de onbekende prins. Zij zouden er de voorkeur aan geven, ver van het hof in hun eigen landhuis te wonen en geen hand- en spandiensten te leveren aan dergelijke gruwelijke gebeurtenissen. ( gezang: Non vé cina,per nostra fortuna). Dit alles was maar een droom waaruit zij tot de realiteit terug keren door de feestmars die van verre gehoord wordt.

3° Toneel: de mars vormt hier de schakel tussen de twee scénes.

Er volgt nu een van de meest grandioze scénes voor het operatheater ooit geschreven. In een enorme zaal van het paleis staat boven aan een brede steile naar boven smaller wordende trap, de troon  van de keizer. De muziek is zeer plechtig. De hoge functionarissen , wijzen, schriftgeleerden, hovelingen en een volksmenigte stormen binnen. De onbekende prins wordt naar de voet van de trap geleid. Met trillende stem tracht de keizer hem van gedachte te doen veranderen, maar de jonge man staat er op om de proef te doorstaan. Nog éénmaal wordt door de mandarijn , de voorwaarden aan hem medegedeeld " Overwinning of de Dood ". Stralend treedt Turandot nu binnen, mooi en hoogmoedig. Vervuld van haat beziet ze de vreemdeling. In de ( aria: " In questa reggia " ) , waarmee ze intrede doet, geeft zij de verklaring van haar wreedheid. Lang geleden werd eens een prinses van China door vreemde invallers geroofd , ontvoerd en onteerd en Turandot voelt zich verplicht die misdaad, van haar verre stammoeder te wreken.

Nooit zal ze een man toebehoren, aan velen zal zij het vergrijp wreken. " Drie raadsels moeten zij oplossen om haar hand te krijgen. Hoog boven op de trap en onbewogen geeft Turandot hem het eerste raadsel op. De prins weet echter het antwoord " De Hoop ", de wijzen kijken hun geschriften na en inderdaad, het antwoordt is juist ! Turandot is verrast en komt de trap halverwege naar beneden om hem het tweede raadsel op te geven. Dit is niet zo gemakkelijk, een ogenblik schijnt het dat de prins aan het wankelen gebracht is, hij herstelt zich echter en geeft terug het juiste antwoordt " Het Bloed ". Het volk begint nu enthousiast te worden en Turandot geeft de opdracht de orde te herstellen. Zij komt nu geheel de trap af en geeft hem haar laatste raadsel op terwijl zij over de prins gebogen staat. Deze is door haar nabijheid geheel in de war, maar terug vermant hij zich en geeft hij het antwoordt " Turandot " aan de prinses . Ook dit antwoordt is juist en het volk barst uit in een spontaan gloria.

De prinses is verslagen en in grote angst valt zij haar vader voor de voeten en smeekt hem haar niet aan de vreemdeling uit te leveren, maar de Keizer herinnert haar plechtig aan zijn belofte. Dan overwint Turandot haar trots , wendt zich tot de vreemdeling en vraagt hem of hij haar vol haat wil bezitten ? Hij antwoordt dat hij haar vol liefde wenst. Hij zal haar echter de gelegenheid geven tot revanche. Zij heeft hem drie raadsels gegeven. Hij stelt haar maar één raadsel. Hoe is mijn naam ? Als ze dat voor dageraad kan oplossen is hij bereid te sterven. De Keizer voor wie dat een uitgemaalkte zaak is , zegt dat de hemel wil dat hij hem voor de zon opgaat als zijn zoon zal kunnen begroeten. Onder de toejuichingen gaat de keizer zijn paleis binnen.

Akt.3

4° Toneel: de tuin van het paleis 's nachts.  

Turandot heeft bevolen dat niemand mag slapen in de stad, voor iemand de naam van de vreemdeling weet, de herauten  roepen dit decreet om. De onbekende prins staat in de tuin en hoort deze verre stemmen. Hij is verzekerd  van deze triomf, want hij alleen kent zijn geheim. ( Hier componeert Puccini de beroemdste aria uit de operaliteratuur " Nessun Dorma " )... Evenals de vorige avond komen drie gemaskerde figuren naar hem toe, en proberen hem tot andere gedachten te brengen. Waarom brengt hij het volk eigenlijk in gevaar ? Als hij een vrouw wil hebben, welnu , hier is er een hele troep naakte meisjes, de ene nog mooier is dan de andere. Of wil hij rijkdom ?  Hier zijn kisten vol edelstenen. Of zoekt hij roem ? Dan zullen ze hem helpen ontvluchten en heeft hij de eer de enige te zijn die Turandot heeft overwonnen. De prins blijft bij zijn standpunt. De houding van de gemaskerden wordt bedreigender. Weet hij wel waartoe de wrede Turandot in staat is ? Ze kan het volk ter dood laten brengen. Plotseling komt een groep mensen  die Timur en Lui meeslepen, zeggend dat zij gezien hebben hoe die twee met de vreemdeling gesproken  hebben en dus ongetwijfeld zijn naam   moeten kennen. Ping, Pang en Pong roepen terstond Turandot, die direct verschijnt. Zij begint Timur ruw te ondervragen, maar Lui komt tussenbeide en zegt dat zij alleen de naam van de vreemdeling kent. Zij acht zich gelukkig de enige te zijn die hem kent  en weigert zijn naam te zeggen. Eén der beulen vat haar  bij de arm, waarop zij een gil geeft. Als ze merkt dat Timur hiervan schrikt, zegt ze geen geluid meer te zullen maken. Turandot vraagt haar verwonderd    wat haar deze wilskracht geeft, waarop Liu antwoordt " De Liefde " (aria: " Principessa l'amore " ). Turandot gelast de beul haar te martelen. Dit maakt Lui angstig, omdat zij schrik heeft op die manier de naam te verraden . Ze spreekt Turandot aan ( aria: " Tu che di gel sei ") . Zeggend te zullen sterven opdat haar meester zal overwinnen. Plotseling trekt zij een dolk uit de riem van één der soldaten en pleegt zelfmoord. De blinde Timur, die van het hele gebeuren niets begrepen heeft, vraagt haar op te staan. Als Ping hem ruw zegt dat zij dood is, barst hij in tranen uit, en zegt dat  haar schim zich zal wreken. Om hem gunstiger te stemmen , neemt het volk haar lijk op, en draagt het langzaam weg, begeleid door Timur, die als altijd haar hand vasthoudt.

OP DEZE PLAATS EINDIGT PUCCINI'S PARTITUUR. DE NU VOLGENDE SLOTSCENE IS DOOR FRANCO ALFANO GECOMPONEERD.

De prins verwijt Turandot haar onmenselijkheid en wreedheid. Zij antwoordt hem hooghartig, maar plotseling kust hij haar op de mond. Dit breekt haar sterkte, zij wordt onzeker, en daarbij is ook de ochtend aangebroken. De zon gaat op en nog steeds  is de naam van de prins onbekend.Voor het eerst stort Turandot in tranen uit. (aria: " Dei primo pianto ") , die wordt vaak gecoupeerd, maar is absoluut onmisbaar voor het stramien van het verhaal. Zij dringt er op aan dat hij zijn geheim zal bewaren en heen gaan. Maar de prins zegt dat het geen geheim meer is. Hij heet Kalaf en is de zoon van Timur !

Met een triomfantelijke kreet antwoordt Turandot dat ze nu dus de naam weet en zelf haar lot terug kan bepalen. Trompetten roepen hen naar de raadzaal, waar de beslissing zal worden bekendgemaakt.

5°Toneel: dezelfde plaats als in de tweede akte. 

Turandot beklimt de trap naar de troon en maakt bekend dat zij de naam van de vreemdeling kent. Zijn naam is ......liefde.

De muzikale betekenis van " Turandot " .

Uit deze partituur treedt Puccini ons in zijn volle rijpheid, op het hoogtepunt van zijn bewonderenswaardig meesterschap tegemoet. De melodische inspiratie is sinds zijn " Manon Lescaut " en " La Bohéme " geenszins verzwakt integendeel, zij is verfijnder geworden, de zang heeft een grotere spanningsboog gekregen, is bloeiender en van een langere ademstroom. Met harmonische oplossingen vindt Puccini een gezonde overgang van de romantische akkoorden naar de gedifferentieerdere patronen van de twintigste eeuw,  de klankschakeringen worden  meesterlijk gehanteerd , de zangstemmen kunnen zich in  onberispelijke   schoonheid ontplooien. Het werk bevat aria's die tot de mooiste van de gehele operaliteratuur worden gerekend ( het lied van  Kalaf " Nessun Dorma ", de melodieën die Liu in de mond gelegd worden) , romantische hoogtepunten zoals de raadsels, die hevige indrukken nalaten, maar ook fijne parodische trekjes ( zoals de uitbeelding van de drie ministers Ping, Pang en Pong) en de imposante massa scénes die de opera een bijzonder grote en belangrijke plaats hebben gegeven, maken van dit werk een topwerk. Zijn zangers heeft Puccini het niet gemakkelijk gemaakt. Zowel de titelrol als de rol van Kalaf de onbekende prins vragen  eerste rangszangers.

Historische uitvoeringen.

Toen Puccini in november 1924 stierf in een Brussels ziekenhuis was zijn opera onvoltooid. De operameester Franco Alfano zou het werk van Puccini voltooien en afwerken met grote kundigheid naar de achtergelaten schetsen van de grootmeester Puccini. Hierdoor kon de première plaatshebben op 25 april 1926 wel bijna twee jaar na Puccini's dood. Dit gebeurde onder de leiding van de dirigent Arturo Toscaninni aan de Scala  van Milaan.

De vertolkers waren Rosa Raisa als Turandot, Maria Zamboni als Liu, Miguel Fleta als Kalaf, Giacomo Rimini, Guiseppe Neimi, Emilio Venturini, Carlos Walter en Artistide Baracki. Kort daarop volgde Rome met Bianco Scacioti, Rosina Torni, en Franscesco Merli. Ook hetzelfde jaar vond de première plaats in Noord- en Zuid Amerika respectievelijk aan de Metropolitan , onder Serafin met Jeritza, Martha Attwood, Lauri-Volpi en De Luca en in Colon, Buenos Aires onder Marinuzzi met Claudia Muzio, Pamparini en Lauri Volpi. in 1927 volgde Covent Garden met Scariati, en Florenc Easton, Lotte Schöne en Merli. De eerste Duitse uitvoering was in Dresden onder Fritz Busch in 1926 met Anne Poncelle en Curt Toucher, kort daarop gevolgd door Wenen, afwisselend met Lotte Lehmann en Maria Nemeth, Louise Helletsgruber en Maria Gerhart en Richard Tauber, Trâion Grosavescu en Jan Kiepura. Berlijn hoorde het werk eerst in Charlottenburg, met Mafalda Salvatini, Lotte Schöne en Richard Tauber.

Historische opvoeringen aan de lage landen.

De eerste opvoering in Nederland had plaats in een Italiaanse versie in 1928 onder Mario Parenti met Hilda Monti, Sara Scuderi, Edgardo Prence en Leo Piccioli en werd herhaald in 1938 onder  De Vecchi met Clara Jacolo, Maria Laurenti, Silvio Conti, La Guidice, Melchior Luise en Andrea Morgelli en nog een herhaling in 1958 onder Alfredo Eichmann met Marijke Van Der Lucht en Antoinette Thiemessen, Janette Van Dijck, Jaco Gibin, Paolo Gorin en Helmut Felin

In Gent vindt ik de nota's van een eerste voorstelling pas op 19 februari 1954 in het Frans met Alberta De Reuk als Turandot, Vina Bovy als Liu en Jan Verbeeck als Kalaf, Jules De Mulder als Ping, Pol Trempont als Pong en Michel Trempont als Pang en Fabio Giongo als Timur. met herhalingen in het Frans in 1963/64 met Huberte Vecray en Gèri Brunin als Turandot, Marian Bochout en Amelia Benvenutti als Liu, Jan Verbeeck en Gianni Del Ferro als Kalaf. De eerste voorstellingen in het Italiaans waren met Carla Ferrario samen met Gianni Del Ferro en Amelia Benvenutti in de drie hoofdrollen Turandot, Kalaf en Liu. Tot 1964 19 voorstellingen in het Frans en 2 voorstellingen in het Italiaans.

Vanaf 1967 altijd in het Italiaans tot 1979 met Géri Brunin, Carla Ferrario en Golina Savona als Turandot, Met Nikolia Nikolov en Peter Gugolov als Kalaf. In totaal nog eens 16 voortellingen en dus van af 1954 tot 1979 zo'n 37 voorstellingen.

Historische discografie en cinégrafie.

Momenteel zijn er van deze nog vrij jonge opera (1926) 122 complete uitvoeringen. Het zou echter wel meer dan 10 jaar duren voor de eerste volledige opnames zouden gemaakt worden.

1) 1937 onder John Barbirolli met de Londen Philhamonic en het koor van Covent Garden met Eva Turner als Turandot, Giovanni Martelli als Kalaf, Malfolda Favero als Liu, Giulio Tomei als Timur en onze eigen Genste Octaaf Dua als de Chinese Keiser en sedert 1988 ook verkrijgbaar op CD - EMI Réfèrence CHD 61074-2.

2) Een jaar later 1937 onder Franco Chiore met Gina Cigna, Francesco Merli, Magda Olivero en Luisano Neromi op CD Naxos car; 8.110 193-94

3) In 1957 onder Tullio Serafin met Maria Callas, Eugenie Fernadi, Elisabeth Schwarzkopf en Nicola Zaccario ook op CD EMI Classics cat: 56307.

4) In 1959 onder Ginandrea Gavazzeni met Birgit Nilson, Jussi Björling, Renata Tebaldi en Giorgio Tozzi op RCA Victor CD. cat; 09026626872.

5) 1977 onder Riccardi Chailly met Montserat Caballé, Luciano Pavarotti, Leona Mitchell en Giorgio Tozzi ook op CD Galla cat; GL 100.534.

Op video en DVD. 

6) 1983 Verona onder Meuricio Arena met Ghena Dimitrova, Nicola Martimucci, Cecilia Gasdio en Ivo Vinco op DVD MVC Aers. car: 4509-99217-3

7) 1988 Metropolitan onder James Levine met Eva Marton, Placido Domingo, Leona Mitchell en Paul Plishka ook op DVD DG cat:004400730889.

Rosa Raisa de eerste Turandot in 1926 aan de Scala van Milaan.Foto uit "Aida "1914

Biografie.

Deze in Polen geboren en in Italië opgeleide Russisch-Joodse sopraan werd uiteindelijk Amerikaans staatsburger. Ze bereikte haar grootste roem aan de Scala van Milaan met de wereldpremière van Puccini's laatste opera " Turandot " in 1926. Haar moeder overleed zes jaar na haar geboorte, haar vader hertrouwde en moest met de ganse familie vluchten uit Polen en als ze 14 jaar oud is emigreerde de ganse familie  naar het eiland Capri in Italië. Haar muzikaal talent werd vlug ontdekt en zo mag ze studeren bij de Barbara Marchiso (1833-1919) aan het conservatorium van Napels. Raisa wordt in contact gebracht met de toen toon aangevende dirigent Cleofonte Campanini in 1912 ze is dan 19 jaar. Zij debuteert aan het Verdi centenary met " Oberto, Contdi San Bonafico en Un Balo in Maschera " en ze krijgt ook een contract voor de Philadelphia-Chicago Opera.

Ze maakt haar Amerikaans debuut in 1913 met de Campanini's Chicago-Philadelphia Opera company als Mimi in " La Bohéme " van Puccini, samen met Giovanni Martinelli hij zou haar partner worden tot het einde van haar loopbaan. Ze treedt er op in opera's zoals " Don Giovani "in Cavaleria Rusticana " en als Elsa in " Lohengrin ". In 1914 debuteert ze in Londen  aan Covent Garden samen met Enrico Caruso, Claudia Muzzi, John McCormack, Adamo Didur. Ze ging ook naar Parijs en zong er Nedda in " I Pagliacci ". Ze komt als een gewaardeerde sopraan terug in Rome terecht aan het Theatro Constanzi. Ze gaat terug op toer maar nu naar Zuid-Amerika aan het Theatro Colon in Buenos Aires in 1915 waar ze naast Enrico Caruso en Titta Ruffo " L'Africaine" zingt . Ze brengt er ook de Marschallin in de première van " Der Rosenkavalier " in het Italiaans met Gilda Dalla Rizza als Octavia en de toen nog onbekende Amelita-Galli-Curci als Sophie. Al deze opera's stonden onder de leiding van Gino Marinizzi. In 1917 leert ze Puccini kennen aan de Scala na haar debuut in Francesca van  zijn " La Rondine ". Zij wordt verkozen door Toscanini en Puccini voor de rol van " Turandot " de  opera die in 1923 in productie zou gaan, want  Puccini was volop aan het werken aan deze opera, maar het nootlot besliste anders want de opera was nog niet voltooid als Puccini plots overlijdt aan een ernstige keeloperatie met complicaties in een Brussels ziekenhuis. De première wordt dan voor onbepaalde tijd uitgesteld. Men moet op zoek naar een componist die op aantekeningen van Puccini zijn werk kan afmaken. Het zal uiteindelijk Franco Alfano zijn die de klus zal klaren, zodat de première kon doorgaan in 1926 bijna twee jaar na Puccini's overlijden.

Raisa was samen met Mary Garden, Edith Mason, Claudia Muzi en Amelita-Galli-Curci de leiding gevende sopranen in die epoque. Ze gaar terug naar Amerika om er het nieuwe Chicago Opera House te openen met de vertolking van"  Aida " in Verdi's gelijknamige opera in 1929/30. Samen met haar partner had ze haar fortuin geïnvesteerd in dit project maar door de recessie van die jaren in Amerika zouden ze uiteindelijk hun fortuin verliezen dat toen werd geschat op 1 miljoen dollar.

In 1931 zouden ze de draad weer opnemen aan de Metropolitan. Samen met Mary Garden, Claudia Muzi,Frida Leider, Tito Schipa, Eva Turner en Alexander Kipnis vullen ze het podium en zingen ze wekelijks in de Amerikaanse radio uitzendingen. Door tal van moeilijkheden  ook privé was ze eigenlijk al in 1931 haar afscheid van haar podiumloopbaan  aan het voorbereiden, die er zou komen in 1933.

Ze was in 1920 gerouwd met de bariton Giacomo Rimini (1888-1952) en zouden na 1933 enkel nog belcanto concerten verzorgen en ook samen nog enkele opnames maken van Verdi's " Il Trovatore ", " Louisa Miller, en enkele andere Jiddische liederen op plaat uitbrengen.

Raisa leed reeds vanaf 1940 aan kanker en zou uiteindelijk de strijd tegen deze ziekte verliezen en overlijden op 28 september 1963 aan botkanker. Tussen 1917 en 1933 zou ze tal van opnames maken op Pathé, Vocalion, Brunswick en het Italiaanse H.M.V label. De meeste van deze opnames zouden op CD verschijnen in 1998 door ( Master Records cat: 53001-2 op een dubbel CD.