Maria Callas als Lady Macbeth.

Opera van Verdi in vier akten en tien tonelen.

Libretto van Piave naar Shakespeare.

Inleiding.

Iedereen is het er over eens geworden dat " Macbeth " Verdi's meest geniale opera tot op dat ogenblik was. Ook Verdi was die mening toegedaan. Dat is ook de reden dat hij na twintig jaar deze opera nog eens heeft herwerkt. De première van de oorspronkelijke versie had plaats in Florence op 14 maart 1847. De bariton Varese was de eerste Macbeth. Voor Lady Macbeth wilde Verdi een zangeres die een grote actrice was. De stem kwam op het tweede plaats , de expressie was het belangrijkste. De rol werd eerst gecreëerd door Signora Barbieri. Zij nam haar taak zo serieus  dat ze drie maanden lang iedere beweging van de  slaapwandelscéne repeteerde.

De tweede versie was gecomponeerd voor het Thëâtre Lyrique de Paris waar ze voor het eerst op 21 april 1865 werd opgevoerd. Het is deze tweede versie die tegenwoordig als meest definitieve wordt beschouwd en meestal uitgevoerd wordt.

Rolverdeling               Stem        1° Cast               2° Cast.

Macbeth  ----------------------bariton ----------- Felice Varesi - ---------------------Ismael

Lady Macbeth  -------------- sopraan  -- Marina Barbieri Nini -------- Amelie Reg- Balla

Banquo  ---------------------- bas -------- Nicolai Benedetti ---- Jules "Guilio " Bilis Petit

Macduff ----------------------tenor ------- Angelo Brunacci ----- Jule Sebastien Monjauze

Hofdame  -------------mezzosopraan --- Faustina Piombanti  ---------------------- Mairot

Dokter  ----------------------- bas -------- Guiseppe Romanelli ------------- Prosper Guyot

Dienaar Macbeth  ----------- bas -------- Guiseppe Romanelli ---------------------- Pèront

Heraut ------------------------ bas --------- Guiseppe Bertini ------------------------ Gilland

Moordenaar ------------------ bas --------- Guiseppe Bertini  ------------------------ Caillot

Tijd: 11° eeuw

Plaats: Schotland

Akt 1

1° Toneel:  een heksenweide in Schotland.

De heksen wachten de komst af van de veldheren Macbeth en Banquo. Deze  eerste begroeten zij als de Thane van Cawdor en de koning van Schotland Banquo is de stamvader van de latere koningen. Hun voorspelling komt uit, daar de bode het bericht brengt dat de koning Duncan de Thane van Cawdor heeft laten terechtstellen, en Macbeth deze titel verleend heeft. Macbeth zal nu alles in het werk stellen om de tweede voorspelling te verwezenlijken.

2° Toneel: kasteel van Macbeth.

Lady Macbeth leest een brief van haar gemaal waarin deze het voorval beschrijft. Zij hoopt dat hij koelbloedig genoeg zal zijn om iedere gelegenheid te baat te nemen om de voorspelling te laten uitkomen. Deze gelegenheid laat niet lang op zich wachten als de koning Duncan wordt aangekondigd. Hij zal de hele nacht in het kasteel doorbrengen. Macbeth verschijnt en zij worden het eens dat de vorst die nacht moet gedood worden in de ( aria: Of tutti sorgete) .Tijdens een feestelijke mars komt hij het kasteel binnen. (Hij heeft een zwijgende rol)

3° Toneel: nacht in het kasteel .( de moordscène)

Macbeth geeft een dienaar opdracht de Lady een signaal te laten geven de klokken te laten luiden. Hij zingt een monoloog ( Mi si affacia un pugnal...)  Het signaal weerklinkt en hij gaat het vertrek van de koning binnen, die hij doodt. Vol wroeging komt hij na de daad terug, maar Lady Macbeth verwijt hem zijn zwakheid en gaat zelf de kamer binnen om er de bebloede dolk terug te leggen . Er wordt op de poort geklopt en Lady Macbeth voert haar man de kamer binnen. De bezoeker is Macduff, die de opdracht gekregen heeft de koning vroeg te wekken en zo de misdaad ontdekt samen met Banquo. Niemand heeft een vermoeden wie de dader is.

Akt.2

4° Toneel: een vertrek in Macbeths kasteel. 

Lady Macbeth moet haar man veel moed inspreken. Daar Duncans zoon naar Engeland gevlucht is, drukt op hem de verdenking van vadermoord, en hebben ze niets te vrezen. Ze vrezen echter rekening houdend met de voorspelling over Banquo's nageslacht, dat deze koning zal worden , en besluiten ook hem en zijn zoon uit de weg te ruimen. Dat wordt besloten in Lady Macbeth's (aria: La luce langue) 

5° Toneel: tuin in Macbeths kasteel. 

Daar wachten de sluipmoordenaars Banquo en diens zoontje Fleanzio ( een stomme rol) op. Baquo heeft een raar vermoeden , neemt afscheid van zijn zoontje in de (aria: Come dal ciel precipita) en stuurt hem daarna weg. Juist op tijd daar hij even later wordt neergestoken. Fleanzo ontkomt .

6° Toneel: een banketzaal in het kasteel.

Lady Macbeth zingt een drinklied voor de gasten ( Si colmi il calice) terwijl een der moordenaars Macbeth komt mededelen dat Banquo is vermoord maar diens zoon ontkomen is. Zijn vrouw vraagt hem waarom hij niet aan de feestvreugde deelneemt, en macbeth antwoord haar dat hij op Banquo's komst wacht. Als hij zijn plaats aan tafel weer wil innemen ziet hij daar echter Banquo's geest zitten. Om zijn ontstentenis te maskeren, zingt Lady Macbeth een couplet van haar drinklied, nu ter ere van Banquo, maar Macbeth krijgt een nieuw visioen en besluit opnieuw de heksen te gaan raadplegen.

Akt.3

 7° Toneel: heksengrot.

Na een scéne met de dans der heksen in een duistere spelonk, komt Macbeth hun raad vragen. Zij roepen verschillende geesten op . De eerste is een gehelmd hoofd die hem waarschuwt voor Macduff. De tweede , een bebloed kind , zegt dat hij niets te vrezen heeft van wie dan ook die uit een vrouw geboren is. De derde verschijning een gekroond kind met een boomtak in de hand zegt hem dat hij onoverwinnelijk zal zijn  , tot het bos van Birnam op hem zal toekomen (aria O lieto augurio) Macbeth wil echter meer weten over het nakomelingschap van Banquo, ondanks de weerstand van de heksen. Nu verschijnen acht koningen na elkaar waarvan Banquo de laatste is, die een spiegel in de hand houdt,  waarin nog enkele rijen koningen te zien zijn. Macbeth gaat hem met getrokken zwaard te lijf, ( aria: Fuggi fantasino) maar stort ineen .Als hij bijkomt, komt ook Lady Macbeth op en zij besluiten meedogenloos uit te roeien wat hun in de weg komt.

Akt.4 

8° Toneel: bos van Birnam.

 Een eenzame plek tussen Schotland en Engeland bij het bos van Brnam. Schotse bannelingen klagen over de tirannie in hun land in het (koor: Patria opressa) Macduff betreurt de dood, door Macbeth, van zijn vrouw en kinderen in de ( aria: Ah la paterna mano) Het Engelse leger komt op aangevoerd door Malcolm die gebiedt dat iedere soldaat een tak van de bomen uit het bos moet dragen .

9° toneel: zaal in Macbeths kasteel.

Een dokter en een hofdame observeren Lady Macbeth die iedere nacht in haar slaap- wandelt en daarbij een doek blijkt uit te wringen. Zij komt even later op, inderdaad bewegingen makend of zij een vlek wil uitwissen die steeds terug komt. Uit haar alleenspraak vernemen de bespieders dat zij met Macbeth Banquo vermoord heeft. Dit is de zogezegde slaapwandelscéne ( aria: Una macchia è qui tuttora) .

10° Toneel: zaal in het kasteel.

Het kasteel wordt belegerd. Macbeth put troost uit de voorspelling der heksen dat hij niet hoeft te vrezen van een geborene. Ondanks dat wordt hij in zijn ( aria: Pietà rispetto amore) toch door bange voorgevoelens gekweld. De tijding dat zijn vrouw gestorven is maakt weinig indruk op hem. Zoveel te meer echter het bericht dat het bos van Birnam zich in beweging zou gezet hebben, en langzaam naderbij komt. Nu heeft er een toneelwissel plaats met het vierde toneel: het kasteel buiten. 

De soldaten werpen hun takken weg en Macbeth geraakt slaags met Macduff die hem toeroept dat hij niet geboren werd maar uit het lichaam van zijn moeder werd gesneden. Hierdoor komt de profetie uit. Macbeth sneuvelt en dodelijk gewond zingt hij (de aria: Mal per meche m'affidai ) en de opera eindigt met de benoeming van Malcolm tot koning in een lofzang door de soldaten en de Schotse bannelingen.

Historische opvoeringen en opnames.

De oerversie van 1847 wordt tegenwoordig altijd vervangen door de herziene versie van 21 april 1865. Omdat die voorzien was voor Parijs Thèâtre Lyrique heeft Verdi ook een uitgebreid ballet en slotkoor voorzien. Ook de opera-aria: ( La Luce Langue) één van Verdi's meest dramatische sopraanaria's, verving hier het zwakke cabaletta ( Trionfai, securi alfine) uit de eerste versie. Het duet aan het einde van de derde akte was ook geheel nieuw, evenals het beroemde vluchtelingekoor. ook de fuga tijdens het laatste gevecht en nhet einde van de opera werden opnieuw gecomponeerd. natuurlijk werd het heksenballet uitgebreid. Verder zijn er nog tal van retouches, die dus duidelijk over het geheel een verbetering waren. Toch werd ook deze opera van Verdi een tijd lang verwaarloosd tussen 1890 en 1930 bleven de opvoeringen uiterst zeldzaam.

In Nederland werd de vroegste versie uitgevoerd in 1850 met Rosa de Vries en Van Os in de hoofdrollen.Het zou verder duren tot 1952 voor er terug een uitvoering was in concertvorm. We zien terug een herwaardering vanaf de jaren zestig uit de vorige eeuw. Te Gent werd hij voor het eerst opgevoerd in 1967 onder de leiding van, dirigent Nachtergele, we hadden Carlo Ferrario in de rol van Lady Macbeth, en de fantastische Bulgaarse bariton Octaaf Enigaresco als vertolker van Macbeth( voor mij de grootste en beste Rigolleto die ik ooit in levende lijve heb gezien en gehoord) en Macduff door Jan Verbeeck, de rol van Banquo door John Geentjes. In het seizoen van 1967 - 68 waren die goed voor drie voorstellingen. Er waren nog twee herhalingen  in het seizoen 1973-74 en seizoen 1976-77 samen nog zes voorstellingen in de hoofdrollen Walter Meesen en Stjan Popov en met Carlo Ferrario als Lady Macbeth ( Ferrario was wel een verdienstelijke lady Macbeth) en Tadeus Wiersbicki als Banquo. De Bulgaarse bariton Octaf Enigaresco was een typische Verdi bariton en werd algemeen beschouwd als de beste Rigoletto van zijn generatie. Hij had een diep gekleurde voice met een krachtige hoogten en was daarbij nog een wonderbaarlijk acteur.

Ook in het buitenland zag men opnieuw tal van opvoeringen. Aan de Metropolitaan te new York had men 91 voorstellingen tussen 1959 en 2005. Ook een eerste opvoering aan het Royal Opera House Covent Garden met Tito Gobbi oin de hoofdrol in 1960.

In de 21° eeuw zien we dezelfde tendens met langzaam aan meer nieuwe opvoeringen in Washington en in San Francisco 2007. In 2003 werd de verdicyclus Sarasoto Opera zowel de oer- als de tweede versie uitgevoerd.

Wanneer van een werk veel opvoeringen voorkomen kun je al vermoeden dat er ook redelijk wat opnames zullen bestaan. Ik maak van de 127 geregistreerde opnames een beperkte selectie van de belangrijkste en merkwaardigste met de meeste historische waarde. Aangezien we hier met twee versies zitten maken we onderscheid tussen de originele of de vroegere versie van 1847 en de latere berwerking .

Originele vroegste versie 1847.

1) Een historische opname omdat dit de enige en eerste opname is van de oerversie van deze opera. Opgenomen in 1978 met Peter Glossop, Tita Jager, John Tomlinson, Kanneth Collins, Dir. John Matheson koor en orkest BBC Concert Orchestre en de BBC singers. DC: Opera Rara

De herziene versie 1865.

2) De meeste opnames zijn van de tweede versie van 1865 dan hebben we twee historische opnames  eerste de vroegste van 1947 met Francesco Valentino, Margherita Grandi, Walter Midgley, Italo Tajo, Dir. Berthold Goldschmidt koor en orkest De Scottish Orchetsra Glynbourne festival . Live opgenomen op het Edingburgh Festval op 27 augustus 1947. CD. klassieke recordings Quaterly Editions Cat:CRQ CD 004-5.

3) Ook een historische opname maar dan de eerste op het Europese vasteland. Namelijk opgenomen in 1952 met Enzo Mascheri, Maria Callas, Gino Penno, en Italo Tajo, Dir.Victor Sabata koor en orkest Theatro alla Scala CD. Myto Cat: MCD 063 H115

4) Een vierde merkwaardige opname die ook tot de historische opnames mag gerekend worden is van 1952 omdat dit allereerste opname is op Amerikaanse bodem. Uitgevoerd aan de Metropolitan te New York. Vertolkers Leonard Warren als Macbeth, de Oostenrijkse sopraan Leonie Rysanek als Lady Macbeth, Carlo Bergonzi en Jerome Hines. Dir. Erich Lensdorf, koor en orkest Metropolitan . CD RCA Cat: 84516.

5) Een latere opname van 1964 met Guiseppe Taddei, Birgit Nilson, Bruno Prevedi, Giovanni Foiani. Dir. Thomas Schippers, koor en orkest Accademia di Santa Cecilia. CD decca Cat:433 039-2.

6) 1971 met Dietrich Fischer - Dieskau, Elena Souliottis, Luciano Pavarotti, Nicolai Ghiaurov. Dir. Lamberto Gardelli, koor en orkest London Philharmonicer en de Ambrosian singzers. CD decca Cat: 440 048-2.

7) 1976 met Piero Cappucilli Dir. Claudio Abbado,  Srirley Verrett, Placido Domingo, Nicolai Ghiaurov.  Dir. Claudio Abbado koor en orkest La Scala DC. Deutse Grammophon Cat: 449 732-2.

8) Terug in 1976 met Sherill Milnes, Fiorensa Cosotto, Jose Carreras, Ruggero Raimondi. Dir. Riccardo Muti, koor en orkest New Philharmonica en de Ambrosian singers EMI Cat: DMS 567 128-2.

9) 1986 met Leo Nucci , Sherley Verrett, Veriano Luchetti, Samuel Ramey . Dir. Riccardo Chailly, Theatro Communale di Bologna koor en orkest. CD: decca Cat: 417525-2 deze opname is ook op DVD beschikbaar.

10) 1987 met Renato Brusson , Mara Zampieri, Neil Shicoff, Robert Lloyd . Dir.Guiseppe Sinopoli koor en orkest Deutsche Oper Berlin ( Live opneme) DVD Arthaus Musik Cat: 100141.

11) 2001 met Thomas Hampson, Paoletta Maarrocu, Luis Lima, Roberto Scaniuzzi. Dir.Franz Elser Möst koor en orkest Operra Zürich ( Live opname) DVD:TDK Cat:DV-OPMAC.

12) 2008 met Zeljko Licic, Mara Guleghina , John Relyea, Dimitri Pittas. Dir. James Levine koor en orkest Metropolitan ( live opname ) DVD: EMI Classics Ca:2063049

Dit zijn zowat de meest bekende historische en recentste opnames van deze opera van Verdi. 

Felice Varesi 1845

Biografie.

Hij werd geboren te Calais 1813 en overleed te Milaan op 13 maart 1889. Hij was een in Frankrijk geboren Italiaanse bariton met een illustere zangcarrière, die begon in 1830 en eindigde in 1864. Hij wordt het best geassocieerd voor zijn nauwe samenwerking met Giuseppe Verdi, wiens geboortejaar hij deelde.

Hij was gespecialiseerd in eerste instantie in de belcanto opera's van Donizetti en Verdi. Zijn debuut was ergens rond 1834 en hij ging zingen aan verschillende grote Italiaanse operahuizen zoals Faenza, Florence, Modena, Rome, Perugia en Genua. In 1841 werd hij verbonden aan de Scala van Milaan. Tussen 1842 en1847 werd hij ook gevraagd te Wenen waar hij de rol creëerde van Antonio in Donizetti's " Linda di Chamonix " aan het Kärntnertheater.

In 1844 zong hij de rol van Don Carlo in " Ernani " in Padua, zijn eerste Verdi opera, en verscheen later als de Doge in Verdi's " I due Foscari " . In 1847 was hij in Florence de eerste Macbeth in Verdi's gelijknamige opera. In Venetiê creëerde hij Verdi's " Rigoletto en in hetzelfde operahuis in 1853 werd hij de eerste Germont in " La Traviata "

Hij werd in Londen gevraagd aan hare Majesty's Theatre in 1964 om zijn rol van Rigoletto uit te voeren. Dit was eigenlijk zijn beroemste rol.

Varesi werd bewonderd om zijn intelligente, muzikaliteit en acteertalent en ook voor de uitzonderlijke kwaliteit van zijn stem. Hij zette de toon voor de volgende generaties baritons, Francesco Graziani, Leone Giraldoni en Antonio Cotogni. Door hem ondstond het begrip van Verdi bariton. Zijn belangrijkste leeftijds rivaal was Giogio Ronconi die de eerste Nabucco heeft gezongen. 

Hij was getrouwd met de sopraan Cecilia Boccabadatti Gazzudo. Zij hadden samen een dochter Elena ( 1844 - 1920 ) die ook een opera sopraan werd maar carrière maakte in Amerika en er na haar pensioen een zangschool oprichte in Chicago.