Claude Heater als Tristan uit de gelijknamige opera van Richard Wagner. Opname in Gent 1968.

Opera van Richard Wagner in drie bedrijven. Libretto door de componist.

Inleiding.

" Tristan " was oorspronkelijk bedoeld voor Wenen, maar beleefde zijn première in München op 10 januari 1865. Onder de leiding van Hans von Bülow, met Ludwig en Malvina Schnorr van Carolsfeld Zij waren toen gehuwd, naast hen Anne Deinet, Anton Mitterwerzer en Ludwig Zottmayr. Na amper vier voorstellingen stierf de hoofdrolspeler Ludwig von Carolsfeld, plotseling op 21 juli op slechts 29 jarige leeftijd. Men neemt aan dat zijn dood veroorzaakt werd door de bovenmenselijke vermoeidheid van de repetities en de opvoeringen. Het was de eerste jaren moeilijk zangers te vinden woor dit werk. De eerste Bayreuther opvoering zou maar plaats vinden in 1886 met Malten en Sucher als Isolde en Gudehus en Vögl als Tristan. Vögl zou eigenlijk de opvolger worden van Schnorr in deze rol.

Rolverdeling.                        Stem.                     Eerste cast.

Koning Marke van Cornwal. --------------------- bas -----------------------------------Ludwig Zottmayr

Tristan, zijn neef,--------------------------------- helden tenor ------- Ludwig Schnorr von Carolsfeld

Kurwenal, zijn dienaar -------------------------- helden bariton ------------------ Anton Mitterwurzer

Melot, hoveling ----------------------------------- tenor --------------------------- Karl Samuel Heinrich 

Een stuurman ------------------------------------- bariton ------------------------------- Peter Hartmann

Jonge zeeman ------------------------------------ tenor --------------------------------------- ????? --------

Isolde , een Ierse princes ------------------- dramatische sopraan -- Malvina Schnorr von Carolsfeld

Brangäne, een hofdame ------------------------ mezzo-sopraan --------------------------- Anne Deinet

Een herder --------------------------------------- tenor ---------------------------------------- Karl Simons 

Tijd en plaats: Op zee in Cornwall en op Tristans kasteel in  de legendarische tijd.

Akt.1

Aan boord van een schip dat van Ierland naar Cornwall vaart. Het voorste gedeelte van de dwarsdoorsnede is met een gordijn afgesloten van de rest van het vaartuig. Dit is het verblijf van de Ierse prinses Isolde, die op dit schip als bruid naar koning Marke van Cornwall gevoerd wordt. Uit de mast klinkt een lied van een jonge zeeman. Isolde ligt op een rustbank en vraagt haar hofdame Brangäne waar ze zich bevinden. Als zij hoort dat ze Cornwall naderen, roept zij de winden op om het schip stuk te laten slaan liever dan daar te landen. Dit is de eerste directe aanwijzing die Brangäne krijgt dat Isolde de kruistocht niet vrijwillig maakt, en was het haar opgevallen dat zij zo koel afscheid van haar land nam. Zij vraagt Isolde haar vertrouwen te schenken. Isolde verlangt dat het gordijn opengeschoven wordt. Men ziet nu de ridder Tristan aan het stuur staan, met zijn trouwe dienaar  Kurwenal aan zijn voeten. Na weer naar het weemoedige lied van de zeeman geluisterd te hebben, vraagt Isolde Brangäne wat zij van Tristan denkt. Brangäne noemt hem een held zonder weerga, maar Isolde is sarcastisch en zegt dat deze held het zelfs niet waagt in haar nabijheid te komen. Zij gebiedt Brangäne Tristan bij zich uit te nodigen. Die brengt de boodschap over, maar Tristan ontwijkt het bevel op hoffelijke wijze, tot Brangäne onomwonden zegt dat het een bevel van de toekomstige koningin is. Opgewonden springt Kurwenal op en vraagt of hij het antwoord mag geven. Hij zingt dan een begeleidend lied, waarin de zeelieden instemmen, en Brangäne moet onverrichter zake terugkeren naar Isolde. Zij  brengt haar meesteres alles woordelijk over tot Isolde zegt dat zij Kurnewals lied duidelijk verstaan heeft. Zij vertelt dan aan Brangäne wat er gebeurd is tussen haar en Tristan. Een gewonde man is in een bootje naar Ierland gekomen om genezing te zoeken bij Isolde, die beroemd was om haar geneeskunde. Hij noemde zich Trantis,  maar Isolde herkende spoedig in hem Tristan de man die haar verloofde Morold gedood had in een gevecht. Het hoofd van Morold had men als hoon terug naar Ierland gestuurd en daarin had Isolde een splinter uit Tristans zwaard gevonden, dat precies paste in het zwaard van Tristan. Zij wilde zich nu op hem wreken, en stond klaar om hem met Morolds zwaard te doden. Toen hij haar rustig in de ogen keek liet ze machteloos het zwaard vallen en verpleegde zijn wonden, die Morold geslagen had, tot de gewonde genezen was en hij naar huis kon tergkeren. Hij zwoer haar dure eden van dank. Later kwam hij met een schip terug om trots haar hand te vragen voor de oude koning Marke van Cornwall. Ze stelt zich voor hoe Tristan haar aan zijn oom moet hebben aanbevolen en zich als bruidwerver moet hebben opgedrongen. Zij vervloekt hem en zichzelf er bij. Brangäne is ontzet over dit verhaal. Zij poogt echter Isolde tot rede te brengen, door haar er op te wijzen dat Tristan haar juist de hoogste eer bewezen heeft door haar aan de koning aan te bevelen. Daarbij nog een koning die als edel en goed bekend staat. Het is echter wel duidelijk dat Isolde gecharmeerd is door het feit dat Tristan haar niet voor zichzelf is komen opeisen. Blijkbaar voelde hij niks voor haar. Brangäne herinnert haar nu aan de toverkunsten van haar moeder, die haar op weg naar het vreemde land een kistje met toverdranken heeft meegegeven. Isolde haalt het te voorschijn, maar als Brangäne de liefdesdrank er uit haalt, zegt zij dat ze zich vergist. Het is de dodendrank die zij wenst. Kurwenal komt onbehouwen binnengelopen om mede te delen dat men vlak bij Cornwall is en dat de vrouwen zich gereed moeten maken om aan land te gaan, Isolde geeft hem een boodschap mee voor Tristan, zeggend dat zij niet aan land zal gaan voor deze zich met haar verzoend heeft. kurwenal gaat de boodschap over brengen en Isolde neemt bewogen afscheid van Brangäne. Zij gebiedt haar de gifdrank in de beker te schenken die zij met Tristan ter verzoening zal ledigen. Brangäne maakt tegenwerpingen, maar moet zich terug trekken, daar Tristan zijn opwachting maakt. Isolde zegt dat er nog altijd een bloedschuld tussen hen is en herinnert hem uitvoerig aan de voorvallen in Ierland. Tristan zegt dat zij dan maar wraak voor Morold moet nemen en reikt haar zijn zwaard aan om hem te doden. Isolde zegt dat ze daarmee Marke een slechte dienst zou bewijzen. Zij stelt voor een zoendrank te drinken, Brangäne brengt nu de beker die door beiden geledigd wordt. Zij verwachten te sterven, maar de dood blijft uit. Terwijl het schip in Cornwall aanlegt en de bemanning de Koning Marke toejuicht, bekennen ze elkaar hun liefde. Wanhopig trekt Brangäne hen uit elkaars armen, Isolde vraagt verward welke drank zij geschonken heeft en Brangäne zegt de liefdesdrank. Het schip is intussen aan gekomen en als het doek valt treft men de voorbereidingen om koning Marke aan boord te brengen. 

Claude Heater als Tristan in de gelijknamige opera van Wagner Gent 1968

Akt.2

Een tuin voor de kamer van Isolde op de koningsburcht van Cornwall. Koning Marke is met zijn gevolg op jacht gegaan, en men hoort de hoorns van zijn jachtstoet in de verte. Isolde wacht namelijk op de komst van Tristan, die van deze afwezigheid gebruik maakt haar te bezoeken. Als teken dat alles veilig is zal zij de fakkel die boven haar deur hangt uitdoven. Brangäne waarschuwt haar voor de hoveling Melot, die reeds bij de ontvangst aan boord van het schip iets schijnt bemerkt te hebben. Isolde zegt haar dat Melot ,Tristans  beste vriend is, en dat hij het juist is die deze nachtelijke jacht heeft voorgesteld. Brangäne verwijt zichzelf haar de liefdesdrank te hebben geschonken, maar Isolde zegt dat het een wonder van Frau Minne geweest is. Zij kan niet langer wachten en stuurt Brangäne de toren op om de wacht te houden, en dooft de fakkel uit. Na enkele ogenblikken van gespannen afwachten komt Tristan binnengestormd , en zij vallen in elkaars armen. Nu volgt een enorm liefdesduet, dat bijna meer dan drie kwartier duurt. Het wordt op het hoogtepunt onderbroken door het gezang van Brangäne die op de toren de wacht houdt. ( duet: " Einsam wachtend in der Nacht ") , en die waarschuwt dat de nacht ten einde loopt. Later waarschuwt zij een tweede maal, maar de geliefden gaan zo volkomen in elkaar op, dat zij voor geen waarschuwing vatbaar zijn. Plotseling slaat Brangäne een schelle kreet uit. Kurwenal komt binnengestormd met de uitroep " Red U, Tristan ", en direct achter hem komt de koning Marke op met zijn jachtstoet waaronder Melot. Die vraagt de koning of hij gelijk gehad heeft zijn hoofd als pand te geven dat hij de twee op heterdaad zou weten te betrappen. Marke is diep geschokt. Wie kan hij nu nog vertrouwen nu zelfs Tristan hem bedroog ? Hij heeft slechts één vraag: waarom ? Die moet Tristan hem schuldig blijven. Hij wendt zich tot Isolde en vraagt of zij hem naar een ver land wil volgen. Zij antwoordt hem dat zij de zin van zijn vraag begrijpt. Als Tristan haar voorhoofd kust, vraagt Melot verantwoording op. Tristan daagt hem uit, en zegt dat zijn vriend hem uit jaloezie verraadde, omdat hij zelf op Isolde verliefd was. Hij trekt zijn zwaard en valt Melot aan, maar als die hem verdedigt, laat Tristan het zijne vallen, en valt zwaargewond in de armen van Kurwenal.

Jacqueline van Quaille als Isolde en Claude Heater als Tristan in Tristan und Isolde van Richard Wagner. De gifscène uit akt.1

Akt. 3 

In de duinen aan de zee vind Kurwenal zijn zwaargewonde meester terug. Hier ligt hij ziek in de schaduw van een grote struik. In de verte hoort men terug de droevige melodie van de herder spelen en even later verschijnt deze om Kurwenal te vragen hoe het met zijn meester gaat. Kurwenal heeft een boodschap naar Isolde gezonden die alleen in staat is om Tristan te genezen. Hij heeft de herder opgedragen te speuren of hij geen schip ziet naderen en het dan met een vrolijke melodie aan te kondigen. Tristan die al deze tijd levenloos is geweest, antwoordt eindelijk en hoort de herdermelodie, die hem aan zijn jeugd herinnert. Kurwenal is buiten zichzelf van blijdschap dat Tristan weer bij kennis is en deelt hem mee hoe hij hem hier in veiligheid heeft gebracht. Tristan is echter vervuld van melancholie. Hij leeft pas op als Kurwenal hem zegt dat hij Isolde verwittigd heeft. Hij kan het ogenblik van haar komst nauwelijks afwachten, maar de melodie van de herder blijft droevig, zoals ze was toen Tristan geboren werd. Tristan vervloekt in zijn ijlkoortsen de liefdesdrank en valt terug bewusteloos. Kurwenal denkt eerst dat hij al gestorven is, maar Tristan komt weer bij bewustzijn en heeft een visioen waarin hij Isolde op haar schip ziet naderen. Nu klinkt ook plotseling het andere lied van de herdersschalmei. Kurwenal kijkt naar de horizon en ziet een schip dat eerst gevaar loopt in de branding, maar dan veilig voor anker gaat. Hij snelt weg om Isolde aan land te helpen. Hij bezweert eerst Tristan rustig te blijven liggen. Die is echter dermate in extase, dat hij opstaat en  aan zijn verbonden wonden trekt. Hij stort terug neer als Isolde bij hem komt en hij sterft in haar armen. Isoldes verdriet is enorm maar zij  kan hem het leven niet meer terug geven en zij valt ook bewusteloos. De herder komt Kurwenal waarschuwen dat een tweede schip aangekomen is, waarop Kurwenal, Marke en Melot herkent. De stuurman van het eerste schip komt buiten adem meedelen dat zijn bemanning overweldigd is. Kurwenal wil hen beschermen , maar reeds is Brangäne er al, gevolgd door Melot. Kurwenal stort zich op Melot en slaat hem dood. In het gevecht met de overige mannen van Koning Marke wordt hij zelf dodelijk gewond. Marke is inmiddels zelf ook opgekomen en Brangäne poogt de niets horende Isolde te vertellen dat zij haar nagereisd zijn, omdat ze alles over de liefdesdrank aan de Koning Marke heeft verteld en hij hierheen reisde om zich met Tristan te verzoenen, en hem Isolde af te staan. Marke is opnieuw diep geschokt en uit dit in een bijna even langdurige monoloog als in de vorige akte, niets van dit alles dringt echter tot Isolde door. Zij sterft haar liefdesdood zingend, in een extase eindelijk met Tristan verenigd.

Historische uitvoeringen.

Deze opera van Wagner componeerde hij  op zijn eigen librettotekst een werk dat gebaseerd is op het liefdesdrama van Gottfried van Strasburg. Hij componeerde deze opera tussen 1856 en 1859, een periode waarin Verdi tot zijn volledige rijpheid kwam en zijn drie populairste meesterwerken schreef " Rigoletto ", " Il Trivatore " en " la Traviata ". " Tristan und Isolde " beleefde eigenlijk 6 jaar later in München op 10 juni 1865 een hoogtepunt met Hans von Bülow als dirigent. Dit werk van Wagner wordt als een van de hoogtepunten van het operarepertoire gerekend.

Tristan is kenmerkend voor Wagners vooruitstrevende gebruik van chromatiek, tonaliteit en het gebruik van niet harmonische tonen. De opera was zeer invloedrijk en inspireerde componisten als Gustav Mahler, Richard Strauss, Karel Szymanowski, Alban Berg en Arnold Schoenberg. Met dit werk werd er ook gebroken met de tot dan toe gebruikelijke harmonie en tonaliteit en het was maatgevend voor verdere ontwikkeling van de klassieke muziek later.