"La Finta Giardiniera " onder leiding van René Jacobs met het Freiburger Barockorchester (2012)

Opera buffa van Wolfgang Amadeus Mozart in drie bedrijven.

Libretto door Giuseppe Petronellini naar een Duits verhaal " Die Gärtnerin aus liebe ".

Inleiding.

Mozart een jonge  man van negentien: we beschouwen meestal niet dat iemand zo jong al aan  het toppunt van zijn kunnen is. Zelfs bij Mozart, het wonderkind dat gedurende jaren als een soort circusnummer in Europa heeft rondgetoerd samen met zijn zus en zijn vader, doen we dat niet. We bekijken zijn werk op die leeftijd eerder met een zekere welwillendheid . Voor een kind van die leeftijd vinden we dat schattig en goed gedaan, maar we missen misschien nog wel wat volwassenheid. Vooral omdat wij weten dat er nog grote opera's zullen aankomen. Grote opera's met eindeloze dieptes en zonder meer met een geniale dimensie. Mozart als de komeet die even te zien was, maar wiens wezen nauwelijks te doorgronden was.

De opera " La Finta Giardinera " (de gespeelde tuinierster) ging in première toen hij amper 19 was. Het is een komische opera. Met conventies eigen aan het genre, veel liefdesverwikkelingen, misverstanden, ontrouw en noem maar op, maar met een goede afloop of happy end.

Opera- en theaterbezoekers blijven door de eeuwen heen gefascineerd door de grenzen en de afgronden van de menselijke geest. Waanzinscènes waren bijna verplichte kost. Geef dit aan de jonge Mozart en je weet niet wat je hoort. Je waant je zo in de complete verwarring van het slot uit " Le Nozze di Figaro ". De opera begint al met een ensemble, in plaats van de zangers één voor één het podium te laten opkomen. We krijgen al meteen intense interactie tussen de hoofdfiguren. Dat is de grote sterkte van Mozart die massieve ensembles, die vooral bij de finale, eindeloos  blijven groeien, en die almaar nieuwe adem blijken te vinden, en je eindelijk de adem benemen. De finale van de tweede akt en de waanzinscène, is absoluut reeds de grote Mozart. Op zijn negentiende had hij blijkbaar niet veel meer te leren. Het zat er allemaal al in, hij had alleen nog " Da Ponte " nodig de grote librettist om er universele kunst van te maken.

Rolverdeling.                         Stem.                  Eerste cast 

Don Anchise, de burgemeester ------------------- tenor --------------------------- Augustin Sutor.

Markiezin Violante Onesti(Sandrina) ------------ sopraan ----------------------- Rosa Manservisi.

Arminda, haar nicht ------------------------------- sopraan -------------------------------------Sutor.

Graaf Belfiore, verloofde Arminda ----------------tenor -------------------------- Giovanni Valesi.

Ridder Ramiro, ----------------------------- Mezzo-sopraan of castraat -------- Tommaso Consoli.

Serpetta, dienaar ------------------------------------ sopraan ----------------- Teresina Manservisie.

Roberto, knecht ---------------------------------------bas ----------------------------- Giovanni Rossi.

Plaats en tijdstip: landgoed Podesta in Lagonero in de omgeving van Milaan 18 de eeuw.

Akt. 1

De eerste scène begint al direct met een ensemble, voor een barokkasteel wordt er opgewekt gedanst en gezongen ( koor: " Che lieto giorno ") . er is eigenlijk maar één van hen gelukkig en dat is de podesta of burgemeester Don Anchise. Hij is verliefd op zijn nieuwe hovenier Sandrina, die overigens niet door hem gecharmeerd lijkt te zijn. Sandrina heeft in stilte haar eigen verdriet, net als de cavalier Ramiro, die op bezoek is bij de burgemeester. Ook het dienstmeisje Serpetta is ongelukkig, zij is verliefd op Don Anchise, terwijl de knecht Roberto op zijn beurt lijdt omdat Serpetta  hem  niet ziet staan. En toch is het een gelukkige dag, want er wordt een bruiloft voorbereid. Don Anchises nichtje Arminda, die elk moment uit Milaan kan aankomen, trouwt vandaag. Wat Ramiro dwars zit komen we al vlug te weten: hij houdt van Arminda, maar is door haar afgewezen.

Ze zijn met zijn vijven en met het verwachtingsvolle paar er bij - drie stellen en één iemand alleen . Als je een liefdesaria zingt, zoals Don Anchise voor Sandrina dan hoef je weinig te verwachten ( aria: " Dentro il mio petto io sento ") . Hij bezingt zijn liefde, maar tegen het einde van zijn aria zien we ook zijn angsten en hoe zeer hij vreest niet gelukkig te worden.

Bruidegom Belfiore arriveert " Il Coutino  genoemd " de kleine graaf. Hij lijkt wel een tikkeltje gedesoriënteerd en zo maakt hij Arminda het hof. ( aria: " Che beltan che leggiadria ") Hij is een labiel man, wat we uit zijn aria kunnen opmaken. Arminda is echter al zo onder de indruk van zijn charme dat ze best met hem wil trouwen. Maar zich onderwerpen dat niet, dat ziet ze niet zitten. Ze geeft toe nogal eigenzinnig te zijn en stelt weinig te zullen accepteren van haar echtgenoot. ( aria: " Si promette facilmente ") Bij de graaf staan de zweetdruppels al op zijn voorhoofd terwijl Arminda alvast onomwonden schetst wat ze met hem zal doen als hij haar ooit bedreigt.

In het park stuit Arminda op Sandrina, de vermomde hovenier, aan wie ze opgewekt meldt dat ze met Belfiore gaat trouwen. Daarop valt Sandrina flauw. Belfiore schiet toe , ziet de bewusteloze vrouw en begrijpt onmiddellijk dat dit Violante is, zijn doodgewaande geliefde. De situatie wordt nog ingewikkelder als cavaliere Ramiro moet erkennen dat de nicht van de burgemeester  nooit de zijne zal zijn. Dit is het begin van de zogenaamde kettingfinale die bijna dertien minuten duurt. Het is één grote chaos: Armida staat tussen Belfiore en Ramino, Belfiore tussen Armida en  Violante. De vier begrijpen de wereld niet meer en de podesta, die in een draagstoel op het toneel gebracht wordt, begrijpt er zeker niets van. Serpetta en Roberto maken de sutuatie alleen nog maar erger wanneer Serpetta aan de burgemeester verraadt dat de hovenier en de tuinman liepen te flirten. Roberto doet dat af als een leugen. Sandrina is jaloers op Arminda, die net als Serpetta jaloers is op Sandrina, terwijl Ramino en de podesta of burgemeester, Belfoire niet kunnen uitstaan. 

Het doek valt.

Akt. 2

Een vertrek in het paleis. We zien Armida's bruidsjurk, gedrapeerd op een paspop. Kamermeisjes leggen er de laatste hand aan. Belfiore zonder witte pruik en zijn gezicht niet langer gepoederd maar in natuurlijke toestand met donkere haren is vertwijfeld hij moet Violante vinden zijn monoloog wordt afgeluisterd door Arminda. Nu wil ze helemaal weten wie de vrouw is die haar verloofde zo mist. Hij ontwijkt haar vragen, doet alsof hij enkel aan haar kan denken, maar Armida vermoedt dat het om Sandrina gaat. Ze maakt haar verloofde hierbij verwijten ( aria: " Vorrei punirti indegno ") Tegen zoveel beangstigende woede valt Belfiore flauw. 

Sandrina de hovenier verschijnt met een mand vol planten en bezingt klagend hoe ze nu haar geliefde heeft verloren, terwijl ze hem net had gevonden. We vernemen dat Belfiore haar ooit uit jaloezie heeft neergestoken en waarschijnlijk gedacht heeft dat ze dood was, zo probeert ze te vergoelijken dat hij op het punt staat met een andere vrouw te trouwen. Belfiore, die zich bij haar voegt denkt haar te herkennen. Ze laat hem echter in het ongewisse, maar verwijt hem tegelijkertijd dat hij zijn geliefde in de steek liet, hoewel gebleken was dat ze onschuldig was. Maar die geliefde is nu dood, aldus Sandrina. Belfiore begrijpt er niets meer van: Sandrina ziet er uit als Violante, maar is dit blijkbaar niet ! Hij verklaart haar de liefde en net op dat moment komt de burgemeester binnen. Ook hij is verliefd op Sandrina- en Belfiore verlaat geschrokken het toneel, om kort daarop terug te komen met Arminda aan zijn arm. Ze zijn klaar om te trouwen. Op dit moment slaat alles om. Cavalier Ramiro brengt een brief uit Milaa waarin staat dat Belfiore wordt aangeklaagd voor de moord op de markiezin Onesti. Maar Ramino is opgetogen want Sandrina blijkt de markiezin te zijn. De burgemeester bereidt, uit hoofde van zijn functie een rechtszitting voor. Belfiore denkt dat hij met Arminda gaat trouwen, en het aanstaande paar knielt voor Don Anchise, maar de burgemeester wil hen echter niet huwen, maar verhoren. Kent Belfiore een zekere markiezin Violante Onesti ? Weet hij dat die vermoord is ? Belfiore bevestigt dat. Maar als hij verneemt dat hij voor de moord is aangeklaagd, raakt hij hopeloos verstrikt in tegenspraken, het zou jaloezie geweest zijn, of liefde .... en bovendien een ongeluk! De burgemeester drukt hem op het hart zich waardig te verdedigen. Daarop verschijnt Sandrina, maar nu niet meer gekleed als tuinmeisje. Ze deelt het verwarde gezelschap mee dat zij de markiezin Violante is en nog leeft. Er is geen slachtoffer  dus ook geen moord, bovendien vergeeft ze Belfiore.

Belfiore is door het dolle heen vanwege die verklaring, maar de anderen blijven toch maar sceptisch. En wanneer Sandrina en Belfiore alleen zijn verklaart ze opeens dat Violante toch dood is. Zij en Violante zouden alleen op elkaar lijken, en Sandrina zou alleen Belfiore hebben willen redden. Dit wordt te veel voor de graaf die nu volkomen instort. In een tragikomische waanzinscène met groot accompagnato verkeert hij in de waan stervende te zijn . (waanzin scène: " Gia divento freddo ") Sandrina daarentegen belandt daadwerkelijk in levensgevaar. Op instigatie van de jaloerse Arminda wordt ze het bos ingelokt. Hier volgen twee ( aria's: " crudel, fermate " en " Ah del pianto ") die geven ook haar vertwijfeling weer.

En daar wordt al de tweede finale ingezet. In het bos lopen zes mensen tastend door het duister, elkaar zoekend als in een bizarre zomernachtsdroom. Belfiore en Roberto zijn op zoek naar Sandrina, Arminda zoekt Belfiore van wie ze vermoedt dat hij op zoek is naar Sandrina, en Serpetta zoekt iedereen om er achter te komen wat er eigenlijk gaande is. Wanneer Ramino met fakkels verschijnt en letterlijk licht in het duister brengt, zien we drie paren die denken hun juiste partner gevonden te hebben. Maar ze hebben elk de verkeerde aan de hand: de burgemeester zijn eigen nichtje. Belfiore houdt Serpetta vast en Sandrina staat bij Roberto. De verwarring is terug te veel voor Belfiore en Sandrina, die nu helemaal hun verstand blijken te verliezen. Ze denken Medussa en Hercules te zijn. Orheus en Euridice eindelijk bevrijd van de mensen die hen met hun begeerten lastig vallen. De anderen reageren ontsteld op de waanzin van die twee. In een razend sextet wordt de tweede akt beëindigd in de finale: " Fra quest' ombra ").

Akt.3 

Terug in het paleis. Belfiore en Sandrina zijn nog steeds verward. Ze herkennen elkaar niet eens meer, en Roberto probeert hen te helpen door hen in een extravagant samenspel van een duet: een mythologische oorlog van sterren voor te spiegelen ( " Mirate che contrasto ") De mythe van de strijd tussen de zon en de maan als gelijkenis voor het mannelijke en het vrouwelijke, het lukt niet ze denken nu dat de maan en de sterren uit de hemel zullen vallen. Met veel geschreeuw om hulp vluchten ze het toneel af.

De volgende scène speelt 's ochtends, de burgemeester ligt nog in bed. Alle anderen komen zijn kamer binnen gestormd en eisen de man of vrouw op wie ze verliefd zijn op. Serpetta springt  bij Don Anchise in bed. Arminda wil Belfiore en Ramino eist met Armida in de echt te worden verbonden. De burgemeester die veel waarde hecht aan rust en orde, scheert zich nog snel maar ontvlucht dan  zijn eigen huis. Armina blijft achter met Ramino, die zijn geliefde het vuur aan de schenen legt (aria: " Va pure ad altri in braccio " ) . We  gaan nu naar het park Belfiore en Sandrina liggen slapend op de grond. Ze ontwaken en blijken weer volledig bij hun zinnen gekomen. Sandrina bekent Belfiore dat ze toch echt Violante is, maar niet meer de Violante van vroeger. Ze zal met de burgemeester trouwen. Ook wanneer Belfiore uitroept dat hij van verdriet zal sterven, geeft ze niet toe en vertwijfelt vraagt hij ( aria; " Tu mi lasci " ) En dan laat ze zich beetje bij beetje toch vermurwen en vallen ze in elkaars armen. 

In het laatste tafereel staan Belfiore en Sandrina die terug de markiezin Violante is, op het punt te vertrekken. Arminda bekent dat zij Belfiore destijds tot de de moordpoging heeft aangezet, zodat zij kon toeslaan. Ze smeekt haar om haar te laten trouwen met Ramino diens trouw moet beloond worden. Serpetta krijgt Nardo (Roberto) , die nu zijn ware identiteit onthult: hij is Violantes bediende Roberto. Verkleed als tuinman heeft hij zijn meesteres begeleid naar het huis van de burgemeester. En de podesta af burgemeester zelf ? Die blijft alleen achter, en hij verheugt zich  al op de nieuwe hovenier. Misschien heeft hij bij haar meer succes. Aan de finale neemt iedereen deel( finale : " Viva pur la giardiniera ") dus lang leve de liefde die iedereen gelukkig maakt dit is het slot van de opera.

                                                                      Basis van deze tekst komt uit ' OreraCollectie ' DeAgostini

Historische uitvoeringen.

Dit vroege werk van Mozart ging op 13 januari 1775 in première, maar werd enthousiast ontvangen. Mozart schreef zijn moeder een dag na de première in een brief.

" God zij geprezen ! " Mijn opera is gisteren  als de dertiende in scena gegaan, en pakte zo goed uit, dat ik het succes aan mama onmogelijk kan beschrijven. het theater was zo vol dat vele mensen later moesten terugkomen . Na elke aria was er een rumoer en veel geklap en werd er steeds " Viva maestro " geroepen ". 

Doch na het succes van de première verdween de opera, reeds na drie voorstellingen , van het repertoire. De oorzaak was de ziekte van een der vertolkers die Serpetta 's rol moest vertolken, en waar men geen vervanger voor vond. De opera zou pas terug op het podium komen in een Duitse vertaling als een Duits Singspiel en werd aldus onder deze vorm beroemd. De recitatieven met orkestbegeleiding bewerkte Mozart zelf zodat die bij de Duitse tekst gemaakt door Franz Joseph Stierle , pasten.

Mozarts oorspronkelijk manuscript met zijn handschrift van de originele Italiaanse versie van de 1 ste akt ging verloren. De Duitse versie bleef als enige volledige versie bewaard. Tot in de jaren 1970 in Tsjecho-Slovakije een kopie werd gevonden van de oorspronkelijke eerste akte, zodat dit werk opnieuw kon gereconstrueerd worden in een volledige Italiaanse versie. Toch blijft dit werk een van Mozart, dat het minst uitvoeringen kent. De meeste regisseurs worstelen met de toch onwaarschijnlijke moeilijke plot. In 1992 werd er één van de mooiste producties ooit gemaakt onder de leiding van Nikolaus Harnoncourt, met Thomas Moser en Edita Gruberova. In 2006 het Mozart-jaar vormde  aanleiding voor een aantal ensceneringen zoals in Zurich en bij de Salzbuger Festspiele. De regisseur verplaatste de handelingen naar een hedendaags tuincentrum. 

In 1992 werd er een zéér mooi versie geproduceerd aan  het" Slottheater Drottingholm " dat in de 20 ste eeuw nog een waar barokpareltje is, waar de jonge werken van Mozart perfect in passen. Het is dan ook in 1988 dat in dit theater de eerste gereconstrueerde versie met de teruggevonden originele Italiaanse versie in première werd gebracht, onder Arnold Östman in het " Kamerfestival " aldaar samen met Salieri's " Falstaff ". 

Deze opera werd eigenlijk populair als een Duits Singspiel in Salzburg 1780. Bij dit genre werden de Italiaanse recitatieven omgezet in Duitstalige dialogen. Zo ontstond een mengeling van opera en gesproken theater. De gesproken teksten verbonden de koren en aria's of vereenvoudigde liederen die vaak de complexe aria's vervingen. In Duitsland was het Singspiel al in de mode in de zestiende eeuw maar beleefde zijn hoogtepunt in de late 18 de eeuw.

Mozart schreef er enige zoals : " Bastien und Bastienne (1768) , Zaide (1781), Die Entfüring aus dem Serail (1780), Der Schauspieldirektor (1786) en eigenlijk is zijn Die Zauberflöte (1791) " ook een Singspiel, net als Beethovens " Fidelio " (1805). 

In de lage landen heb ik geen uitvoeringen gevonden enkel in de Munt in 1986 onder Sylvain Cambreling  (16 voorstellingen) nog een herhaling in 1989 en daar is er een life opname van gemaakt die zowel op Cd als op video is uitgebracht en kan dus wel als een historische opname beschouwd worden. (het zou tevens de eerste complete Italiaanse opname zijn).

Ik vind dit werk zo mooi en ondanks dat dit werk voor onze lage landen een onbelangrijk werk is van het genie Mozart kon ik het niet laten dit werk te beschrijven het is een jong werk van de componist en nog altijd even frivool en fris zelfs in de 21 ste eeuw waar het de mode is vele werken in de moderne tijd te transformeren . Met werk van Mozart lukt dat perfect wat bewijst dat het werk van Mozart nog altijd modern is. 

Discografie en Cinégrafie. 

Toch 17 volledige uitvoeringen gevonden de ouste van 1950.

1) 1950 onder Rolf Reinhaerdt met Margot Guillaume, Elinor Junker-Giesen, Hetty Pl¨macher, Werner Hohmann, Gustaf Neidlinger, Alfried Pfeifle, Gertrude Jenne op Black diqc: Period Te 1053 (3Lp's).

2) 1989 Onder Sylvain Cambreling ( eerste Italiaanse versie) met Joanna Kozlowski, Elizbieta Szmytka, Lanni Poulson, Marek Torzewski, Uga Benelli, Malvina Magor, aan " Théâtre de la Monnaie Brussel. Op CD Ricecar RIS 066045/47 (3Cd's) en op DVD House of Opera DVDC555(2005).

3) 2012 onder René Jacobs met het " Fraiburger Barockorchester " met Sophie Kerthäuder, Jermy Ovenden, Alex Penda, Marie-Claude Chappuis, Nicolas Riveng, Sunhae Im, Michael Nagy op Harmonia Mundi HMC 90212628 ( 3Cd's)