" Don Quichotte " José Van Dam.

 Opera in vijf akten van Jules Massenet.

Libretto van Jules Cain naar het toneelstuk van Jacques De Lorrain en de roman van Cervantes.

Inleiding.

Don Quichotte is een van Massenets latere werken. Toen die in première ging te Monte Carlo in 1910 ging er een ontroerende gedachte naar de man die het toneelstuk had geschreven waaruit Henri Cain het libretto had verwerkt voor Massenets opera. Die man Jacques De Lorrain was korte tijd voorheen overleden. Hij had het niet gemakkelijk gehad in zijn leven en was noodgedwongen schoenmaker moeten worden om zijn kost te verdienen, daar waar hij zich gedwongen voelde literair werk te leveren. Zijn " Don Quichotte " zou zijn eerste toneelstuk worden dat succes boekte. Het werd opgevoerd in het " Théâtre Victor Hugo " en werd zeer gewaardeerd om de menselijke inhoud. Helaas zou Lorrain niet lang genieten van zijn succes, want kort na de eerste erkenning overleed hij. Toen Massenet het toneelstuk leerde kennen , voelde hij er zich dadelijk toe aangetrokken. Hij vroeg de librettist Henri Cain om het te bewerken tot een opera. Kort nadien had hij reeds de partituur klaar. Zijn gevoeligheid, zijn humanisme en zijn sentimentaliteit lieten hem toe om muziek te componeren die de figuur van de " droeve ridder " als het ware boven het aardse uittilt en kent het werk van de dichter-schoenmaker een ware opvolger. 

Rolverdeling.                        Stem.                     Eerste cast.

Don Quichotte -----------------basse chantante / bas-bariton --------- Feodor Chaliapin

Sancho Pancho ,zijn knecht ------------bariton ------------------------------André Gresse

La Belle Dulcinée --------------------------alt ------------------------------------Lucy Arbell

Perro(travesti) ---------------------------sopraan-------------------------------------- Brienz 

Garcas(travesti) -------------------------sopraan --------------------------------------Brielga  

Rodriges-------------------------------------tenor---------------------------Edmond Warnéry 

Juan------------------------------------------tenor----------------------------Charles Delmas  

Plaats en tijdspanne : Spanje - middeleeuwen. 

Akt. 1

Een plein in een Spaanse stad. Links een herberg, rechts het huis van Dulcinée. Er heerst feeststemming. Dulcinée wordt toegezongen door vier aanbidders. Dulcinée, die in dit werk eigenlijk een beetje vergelijkbaar is met " Thaïs ", beantwoordt de hulde aan het balkon met een lied ( Alza, quand la femme a vingt ans ") . Don Quichotte  voor wie Dulcinée het symbool is van alle vrouwelijke reinheid en romantiek, komt met zijn onafscheidelijke Sancho Pancha op, gezeten op een Rossinate, toegejuicht door de menigte. Hij laat Sancho geld rondstrooien. De avond is intussen gevallen en het plein blijft leeg achter. Don Quichotte brengt in de maneschijn  een serenade aan Dulcinée (Quand appareisent les etoille ). Een van Dulcinées aanbidders, Juan neemt hier aanstoot aan en daagt hem tot een duel uit, dat door Dulcinée, die naar buiten komt, wordt verhinderd. Don Quichotte doet haar een liefdesverklaring . Dulcinée fluistert Juan in dat zij zich amuseren wil en geeft antwoord dat hij om haar gunst te winnen eerst een halsketting moet terugbrengen die een bandiet Tenebrun haar de vorige dag beroofd heeft. Don Quichotte geeft haar zijn woord. 

Akt. 2

Een landschap in Spanje met molens die in het begin van het bedrijf in de mist gehuld zijn. Don Quichotte komt op Rossinante aangereden gevolgd door Sancho op zijn muilezel. Hij is bezig een gedicht voor Dulcinée te schrijven tot wanhoop van Sancho, die hem er aan herinnert hoe hij de vorige dag een troep varkentjes en schapen  voor de bandieten gehouden heeft. Ten slotte hebben ze deze tocht gemaakt om de bandiet te vinden die Dulcinée bestolen heeft. Sancho begint naar huis te verlangen. De mist begint op te trekken en plotseling krijgt Don Quichotte de windmolens in de gaten. Hij houdt ze voor reuzen en daagt ze uit tot een gevecht. Onder de kreet " Dulcinée " , doet hij een aanval op hen, maar wordt door een van de wieken opgeschept en mee de lucht ingenomen.

Akt. 3

Een berglandschap in de sierra, bij het kamp der bandieten. Als de avond valt krijgt Don Quichotte de bende in het oog. Het zijn  er over de honderd, maar niettemin doet hij een aanval en wordt hij door de bandieten gegrepen. Aan de hoofdman maakt hij zich bekend, en hij maakt zo'n indruk door zijn ridderlijk optreden dat deze hem het collier terug geeft.

Akt. 4

De patio voor Dulcinées huis. Ook hier heeft een feest plaats waarop Dulcenée haar aanbidders aanwezig zijn zij zingt hier een ander Spaans lied ( Alza ne pensons qu'an plaisir d'aimer " ).      Het gezelschap gaat binnen souperen en even later dienen Sancho en Don Quichotte zich aan bij de lakeien. In afwachting van Dulcenées komst verheugt Don Quichotte zich bij voorbaat op de teruggave van het halssnoer. Ducinée is zeer verbaasd hen te zien en nog verbaasder het snoer terug te krijgen. Ze omhelst hem dankbaar , maar als hij haar ten huwelijk vraagt, barst zij, en het hele gezelschap  in lachen uit. Don Quichotte is zeer gekwetst. Dulcinée licht hem in over haar beroep en geeft tactvol te kennen  dat een huwelijk met haar onmogelijk is. Zij kust hem nogmaals op het voorhoofd en voegt zich weer bij haar gasten, die spottende opmerkingen maken aan het adres van Don Quichotte . Sancho slingert hun zijn verwensingen toe en leidt Don Quichotte zachtjes weg.

Akt. 5

Een holle weg in het woud. Het is nacht. Een ster " Jupiter " fonkelt helder aan de hemel. Don Quichotte ligt op sterven, verzorgd door zijn trouwe Sancho. Hij zegt dat deze spoedig naar zijn dorp zal kunnen terug gaan. Hij had hem alles beloofd, kastelen, een eiland. Dat eiland kan hij hem tenminste geven, het eiland der dromen. Plotseling ziet Don Quichotte de ster. Hij meent Dulcinées stem te horen, die hem een afscheid toeroept en hij sterft. 

Acht maal Don Quichotte.

De tragi-komische geschiedenis van Don Quichotte heeft in de loop der eeuwen niet minder dan acht componisten geïnspireerd tot het maken van opera's en musicals. De eerste hiervan was John Phil Förtsch, die zijn werk in 1690 voor het eerst deed opvoeren. Henry Purcell volgde in 1694, Georges Alex Maifarren, waagde het op zijn beurt in 1846, hij vond een navolger in Wilhelm Kienzl die in 1893 met een Don Quichotte uitpakte. In 1903 was het de beurt aan een zekere Rauchenecher om Cervantes' roman als inspiratiebron te nemen voor een lyrisch drama, waarna in 1908 de thans volledig vergeten Anton Beer-Wallbrunn zijn kans waagde. Twee jaar nadien kwam Massenet en hij zou de enige zijn die zijn " Don Quichotte "over de hele wereld bekendheid zou doen verwerven. Dit kwam niet alleen door de partituur, maar ook door de fenomenale vertolking van de Russische bas Feodor Chaliapin in de titelrol voor de creatie op 19 februari 1910 te Monte Carlo, hij zou er zelfs in 1933 een klankfilm van maken. 

In de moderne tijd was er nog een componist die een kans waagde het verhaal van Cervantes uit te brengen deze keer in een musical voor de Amerikaanse TV productie in 1959. Het was Mitch Leigh die de muziek componeerde op tekst van Joe Darion. Deze productie voor TV werd opnieuw bewerkt om het op een  podium te kunnen brengen en dit ging van start in het " Good Speed Opera Theatre " in 1965, datzelfde jaar werd het ook gebracht op " Broadway " en werd het 2000 keer uitgevoerd.

Het was op " Broadway " in 1968 dat Jacques Brel de musical had gezien en er zo door geïntrigreerd was dat hij er een Franse versie voor schreef, die eigenlijk in onze streken altijd opgevoerd wordt. Op 4 oktober 1968 vond de première plaats van die Franse versie aan de " Koninklijke Muntschouwburg " te Brussel met Jacques Brel zelf in de hoofdrol en Dario Moreno, filmacteur als Sancho  Pancho. In 1998 was die Franse versie die gebaseerd was op Brels vertaling ook te zien te Luik aan de ' Opera de Wallonie " met in de hoofdrol José Van Dam als Cervantes/ Don Quichotte deze versie draagt de titel van " l' Hommes de la Mancha ". 

Historische en merkwaardige uitvoeringen.

Tussen 1905 en 1910 brengt Massenet toch een reeks met opera's in productie die al of niet met wisselend succes het podium houden. In 1905 " Cherubin ", " Arianne " in 1906, " Thérèse " in  1907 te Monte Carlo een heel veristisch werk over de Franse revolutietijd, in 1909 de grote opera " Bachus " had totaal geen succes en in 1910 beleefde zijn " Don Quichotte " zijn  première op 19 februari met de legendarische Russische bas " Feodor Chaliapin " in de hoofdrol, naast Lucy Arbell en André Gresse. Op 29 december volgde reeds de première te Parijs in het "Theatre Lyrique met Vanni-Marcoux, Lucy Arbell, de opvolgster van Sebile Sanderson , als Massenets vriendin en Lucien Fugère. Hammerstein zou het werk te Londen produceren in 1912. De Amerikaanse premiére had plaats in Phiadelphia in 1913, Vannu-Marcoux en Mary Garden en Hector Dufranne . De Metropolitan produceerde het terug in 1926 met Chaliapin, Florence Easton en Guiseppe Di Luca. In Italië is Don Quichotte onder andere gezongen door Ferrando Antori en Italo Tago. In Duitsland en Nederland is het werk voor zover bekend niet opgevoerd.

In België daarentegen is het nog steeds populair, zowel aan de Munt als te Luik en te Gent en nu ook in Opera Vlaanderen. Aan de Munt met Huc-Santana, Lucienne Delveaux en Jean Laffont.

In Gent vinden we de eerst uitvoering in het Frans op 6 maart 1914 met Forgeur als Dulcinée, Marco als Don Quichotte en Hardel als Sancho. Dan zouden we moeten wachten tot 1961 met Delvaux als Dulicineé , Wierzbicki als Don Quichotte en Jean Laffont als Sancho met ongeveer dezelfde bezetting als aan de Munt. Nog eens een herhaling in 1968 met Ludia Lesage als Dulcinée en terug met Tadeus Wierzbicki en Jean Laffont in totaal 6 voorstellingen . We mogen een heel merkwaardige voorstelling niet vergeten in 2010 voor het afscheid van onze Brusselse bas-bariton José Van Dam als Don Quichotte en Werner Van Mechelen als Sancho en als Dulcinée Silvia Tro Santafé.

Discografie en Cinegrafie.

Er zijn momenteel 15 complete opnames geregistreerd op het internet.

1) Een historische opname van 1947 onder de leiding van Jules Gressier met André Pernet als Don Quichotte, Lucien Lovano als Sancho Pancho en Solange Michel als Dulcineé op compact Disc-Malibran Music CDRG120( op CD vanaf 1998)

2) En van 1957 onder Alfredo Simonetto met het orkest van " De Rai Milano, met als Don Quichotte Boris Christoff, als Sancho Carlo Bodioli en Teresa Berganza als Dulcinée. op Black disc. " the Golden Age of Opera " EGS 163( 3 Lp's)

3)1992 onder Michel Plasson met het nationale orkest van Toulouse met als Don Quichotte José Van Dam, Sancho Alain Fondary en Tereza Berganza als Dulcinée. op compactdsic: EMI CDS7-54767-2 ( 3CD's)

4) 2010 een op DVD aan de Muntschouwburg van Brussel onder de leiding van Marc Minkowski met José Van Dam als Don Quichotte, Werner van Mechelen als Sancho en Silvia Tro Santafé als Dulcinée, Julie Mossay als Pedro, Camille Merkx als Garcias, Gijs Van Der Linden als Juan en Vincqent Delhoume als Rodrigues. Op DVD RTBF- Naïve.