Emiel Hullebroeck (1878-1965)

Vlaams zangspel in drie bedrijven van Emile Hullebroeck.

Op tekst van Hendrik Caspele.

Inleiding.

Het plaatsen van dit werk wil ik vooral zien als een soort protest naar de cultuuroverheid van onze regio " Vlaanderen " en vooral deze mensen die beslissen over de programmatie van ons opera- en operettemedium bij " Opera Ballet Vlaanderen ", die over twee prachtige historische operatempels beschikt te Gent en Antwerpen, eens " MEER AANDACHT " te besteden aan Vlaamse werken van eigen componisten, die nu stiefmoederlijk behandeld worden alsof ze persona non grata geworden zijn. De smoes van:

" die werken van onze eigen componisten uit de eerste helft van de 20 ste eeuw zijn bijna niet meer  scénisch te realiseren op onze podia ". 

Het is triest te moeten vaststellen dat producers in de 21ste eeuw niet bij machte zijn die producties van 80 à 100 jaar geleden terug op het podium te zetten en dit in de moderne digitale wereld van technologie . De vraag rijst dan ook wat kon men 100 jaar geleden meer dan nu ?????????? Men kan wel " Der Schmied von Gent " van Franz Schrekers, op het programma krijgen alsof dit nu wel zo wereldschokkend is ?   Ik neem de geschiedenis bij de hand van een productie die bijna even oud is: die van Emiel Hullebroeck, volgens hem zijn meest intense werk met  diepgang " Het meisje van Zaventem " . Daarom start ik met die clip die ook tevens een memoriam is voor de vermaarde Vlaamse tenor " Louis Devos " (1926-2015) die hier de prachtige aria :" Ik heb eens in Brabant een meisje gekust "  Het enige fragment dat nu nog te vinden en te bewonderen is . Dit bewijst tevens dat Emiel Hullebroeck gerust naast de internationale garde van zijn generatie mocht staan zoals van  tijdgenoten Pucinni, Mascagni, Giordano, Leoncavollo en vele anderen ", deze aria kon door gelijk wie van die groten geschreven zijn . Nog een bewijs van waardering dat hij jaren lang rechtstreeks medewerker is geweest van Richard Strauss  in de internationale vereniging van componisten. Maar dit is heden misschien niet meer van belang ?  Ik vind het  alleen genant dat als ik over werk van eigen bodem wil schrijven ik telkens info moet halen uit bronnen vanuit Nederland daar heeft men wel nog interesse voor eigen cultuur daar is men er zelfs trots op.

Mijn grote vraag: wanneer gaat men hier eens gaan beseffen dat men onze eigen Vlaamse identiteit in de muziek aan het uitroeien is. Het is geen 5 voor 12, maar 10 na 12. Tegenwoordig is het gemakkelijker biografische gegevens op te zoeken over componisten en vertolkers van 150 à 200 jaar terug dan te grasduinen in onze eigentijdse geschiedenis. Men vindt gemakkelijker duizende artikels over componisten en artiesten uit de baroque dan gegevens van een decennia terug uit onze eigen regio.

Na deze persoonlijke tirrade ga ik toch verder om ook in de toekomst succesrijke werken van Vlaamse componisten te bespreken. Zoals bij vele van de goede Vlaamse meesterwerken vind je weinig info van deze composities en bijzonder weinig foto's van de uitvoeringen ervan.

De première van " Het meisje uit Zaventem " vond plaats te Gent op 7 november 1934 echter niet in de grote schouwburg daar het een creatie was van " Het Nederlandse Toneel " onder de muzikale leiding van de componist zelf.

Rolverdeling.               Stem.          Eerste cast Ned.Ton.1934

 Maarten van Ophem ------------------ bas ---------------------------------------------------------- Briers

Isabella, zijn dochter ----------------- sopraan ------------------------------------- Irma De Keukeleire

Aantoon Van Dyck --------------------- tenor ---------------------------------------------- Robert Gerdan

Rink, zijn knecht ---------------------- tenor ----------------------------------------------- Edgar Depont

Grietje , serveerster ------------------ sopraan ---------------------------------------------- Emmerechts

Rubens ---------------------------------- bas ----------------------------------------------- Henri Hesselinck

Karel I ---------------------------------- bas ---------------------------------------------------- Steenbrugge

Henriette ------------------------------ Soubrette --------------------------------------- Christine Nesnna

Markies van Chester ----------------- tenor --------------------------------------------------- John Visser

Jan Breugel --------------------------- bariton ------------------------------------- Henri Van Der Meulen

De baljuw ----------------------------- tenor --------------------------------------------------------- Beheyt

Marie ----------------------------------- sopraan ---------------------------------------------------- 't Segen

De herbergier ------------------------- bas ---------------------------------------------------------- Fierens

Anna ------------------------------------ ?????? ------------------------------------------------ ?????? ---------

Jacob Jordaans ----------------------- ?????? ------------------------------------------------ ?????? ---------

Adriaan Brouwer --------------------- ?????? ------------------------------------------------ ?????? ---------

Cornelis Schut ------------------------ ?????? -----------------------------------------------  ?????? ---------

David Teniers ------------------------- ?????? ------------------------------------------------ ?????? --------

Simon Devos -------------------------- ?????? ------------------------------------------------ ?????? --------

Erasmus Quellin ---------------------- ?????? ------------------------------------------------ ?????? --------  

Petronella ----------------------------- ?????? ------------------------------------------------- ????? --------

Magdalena ----------------------------- ?????? ------------------------------------------------ ????? ---------

Een lakei ------------------------------ ?????? -------------------------------------------------- ????? -------

De vertolkers waarvan ik de namen niet gevonden heb zijn acteurs van het plaatselijke gezelschap van " Het Nederlandse Toneel " De acteurs die ik heb kunnen registreren zijn  acteurs en zangers die ook vebonden waren aan het gezelschap van de Opera van Gent en ook opdrachten  kregen in de Grote Schouwburg ( voor de Gentenaars " De Fransche Theaoter ").

Tijd en Plaats: 1621 te Zaventem.

Synopsis.

De handeling grijpt plaats in 1621. Antoon Van Dyck is 22 jaar oud en een van de beste leerlingen van Rubens. Die geeft hem de opdracht zich in Italië te gaan vervolmaken in zijn kunst. Rink zijn verfmenger en lijfknecht zal hem vergezellen. Te Zaventem , een Brabants dorpje is het eerste oponthoud. Het is er volop kermis en Jan Breughel zit in een hoek het leutige kermistafereel te vereeuwigen. Het nichtje van de waard Grietje, bedient opgewekt en vrolijk de kermisvierders.

Plots is er paniek: een paard op hol in de verte. Isabella, de jongste dochter van Maarten Van Ophem, brengt wuivend met haar halsdoek het paard tot staan. De ruiter is Antoon Van Dyck, die haar overdondert met dankbetuigingen. Voor hem is het liefde op het eerste gezicht. Intussen heeft de knecht Rink kennis gemaakt met het levenslustige Grietje. De liefde van Van Dyck en Isabella blijft steeds op het voorplan. De beroemde schilder is te gast bij  Maarten Van Ophem. Die heeft in zijn woning een werkplaats laten inrichten, waar de geniale kunstenaar het doek heeft geschilderd dat zich nog steeds in de kerk van -Zaventem bevindt." Sint.-Maarten die zijn mantel deelt met de armen ". Hij schildert er nog een " Heilige Familie " waarvoor Isabella poseert. Rubens, heeft vernomen dat zijn leerling in Zaventem is blijven hangen, in plaats van zijn reis naar Italië verder te zetten. Rubens komt hem verrassen. Van Dyck mag volgens Rubens zijn  talent niet laten verloren gaan door de liefde. Van Dyck is nu in tweestrijd tussen de kunst en de liefde. Uiteindelijk triomfeert de kunst, en de liefdesbanden worden verbroken. De jaren gaan voorbij, Van Dyck is beroemd geworden. 

In het derde bedrijf in 1632 vinden we hem in Londen terug, waar hij als geen ander wordt vereerd aan het hof van Karel I en waar hij door de vorst tot ridder in de orde van de kousenband wordt verheven. Alleen Van Dyck is verstrooid en dromerig. Wanneer de koning hem de rede vraagt van zijn verdriet, zingt hij het roerende lied : "Ik heb eens in Brabant een meisje gekust ". Al zijn oude vrienden van de Antwerpse schilderschool komen Van Dyck gelukwensen met zijn benoeming tot ridder. Van hen verneemt hij de dood van Isabella. " Het meisje van Zaventem ". Hierop antwoord Van Dyck met " Nu blijft mij niets meer over " , maar Jan Breughel antwoordt dan " Er blijft nog uw kunst ", uw Vlaanderen en uw Antwerpen ".  Van Dyck veert op: Hij zal leven voor zijn kunst en voor zijn Vlaanderen ook dit is kunst.

Historische uitvoeringen.

De creatie van dit werk ging door in Gent op 17 november in 1934 door het " Nederlandse Toneel " onder de leiding van de componist. Isabella werd gezongen door Irma De Keukelaere, Van Dyck werd vertokt door Robert Gerdan, Rubens door Henri Hesselinck, de knecht van Van Dyck door Edgard Depont, Christine Nessna was Henriette, Karel I door Steenbrugge, John Vissers als de markies van Chester, Jan Breughel werd gezongen door Henri Van Der Meulen, de baljuw door Beheyt, Lord Gary Raleigh door Speelthore, Fierens als de herbergier en Marie door 't Segen. In de grote schouwburg te Gent een eerste voorstelling tijdens WO II op 30 maart 1941 met Antoinette Bauters als Isabella. Vanaf 19 oktober 1935 heeft het werk repertoire  gehouden ook in KVO Antwerpen, maar tijdens de directieperiode van Renaat Verbruggen werd in het speelseizoen 1962/63 het werk terug als galavoorstelling op het podium gebracht ter gelegenheid van de 85 ste verjaardag van de componist Emiel Hullebroeck, op 18/19/23 en 26 mei 1963. Met in de hoofdrollen Nelly Lancia als Isabella, Emiel De Jonghe als Antoon Van Dyck, Jan Massink als Van Ophem, Frans Meesters als Rink de knecht, Godelieve Van Den Broeck als Grietje, Antoon Lamot als Rubens, Bert Olsson als Karel I van Engeland, Marie Van Der Meirsch als Henriette, Jan Strobants als de Markies van Chester, Jos Serluppens als Jan Breughel, Chris Van Woerkom als de baljuw, Willy Van Hese als lord Gary Raleigh, Ester Ledez als Anna, Elza Bugens als Magdaleina, Maria Geens als Petronella, Céline Schoon als Marie, Christina Nachtergaele als Jeanne, Jan Loyens als de herbergier, Nick Herbosch als Jacops Jordaans, Marcel Ost als Adriaan Brouwer, John Van Ouytsel als Cornelis Schut, Lode Le Moine als David Teniers, Herman De Rijdt als Simon Devos, Armand Geerts als Erasmus Quellin en Eugène Philips als de lakei.

In Gent vind ik een laatste opvoering tijdens de directie Lotigiers op 5/12 oktober 1975 ter herdenking van het 10 jarig overlijden van de componist. Met Jo Nell als Isabella, Janine Martony als Grietje, Marcelline Keirsbulk als Petronella, Robert Bruins als Van Dyck, Koen Crucke als Rink de knecht, Marcel Kegels als Van Ophem, Frank Ten Bos als de baljuw, Roger Willems als Rubens, Gheysens als Karel I, onder de regie van Willy Verbeke en de muzikale leiding van J. De Busschere.

Andermaal stellen we vast dat werken van eigen bodem en Vlaamse componisten in ons land niet de waardering krijgen die ze verdienen door ze halstarrig verborgen te houden of te verzwijgen en buitenlandse prutswerken dikwijls de voorrang te geven op kwalitatief hogerstaande composities uit eigen regio. Gelukkig zijn er enkele historische opnamemomenten bewaard gebleven , maar die zijn meestal in privé bezit en liggen te wachten tot de eigenaars vinden dat het belangrijk is om ze te delen.

Andermaal kon ik terug rekenen op het archief van Simonne De Vos met dank.  

Hieronder de portretten van de kunstschilders uit de 17 de eeuw die deel uitmaken van de handelingen in de opera van Emiel Hullebroeck.