Francesco Cuzzoni (1696-1778) zij was de eerste Cleopatra in1724.

Opera met ouverture in drie bedrijven van Georg Friedrich Händel. Zelf noemde hij zijn theaterwerk " drama per musica ".

Libretto van Nicolai Francesco Haym hij gebruikte een eerder libretto van Bussanige dat al op muziek was gezet door Antonio Sartorio in 1676.

Inleiding.

Toen Händels opera " Giulio Cesare in Eggito " in Londen in première ging op 20 februari 1724 was George I koning van Engeland. Händel was 10 jaar eerder met hem, de vroegere George von  Hannover naar Londen afgereisd. De koning ondersteunde met groot enthousiasme het muziektheater aan de Theems. In 1719 was men met de voorbereidingen begonnen voor een nieuw operahuis in het King's Theatre, Royal Academy of Music te financieren en in 1719 reisde Händel door Duitsland om persoonlijk zangers voor zijn ensemble te selecteren. In Dresden wist hij meerdere zangers te strikken, waaronder de castraat Francesco Bernardi (alias Senesino), die vijf jaar later de rol van Cesare zou creëren in de première van Händels opera " Giulio Cesare in Egitto "

Händel was een bijzonder succesvol componist, want zijn eerste  theaterwerk voor de nieuwe  " Academy of Music " was " Radalisto " die ging in première op 27 april 1720. In de daaropvolgende jaren componeerde hij zijn belangrijkste opera's zoals " Giulio Cesare " (1724), " Tamerlano " (1724), en " Rodelinda " ( 1725). 

Het rijke Cesar-verhaal bood de componist prachtig materiaal voor een opera waarmee hij indruk kon maken op het publiek. Händel schreef grote delen van de opera ook voor andere ensembles dan voor zijn eigen groep dat het bij de wereldpremière op 20 februari 1724 in het King's Theatre zong.

Händel herschreef dezelfde opera " Giulio Cesare " drie keer tijdens zijn leven, in 1725,1730 en 1732. De oorspronkelijke rol van Cesare werd geschreven  voor de castraat Francesco Bernardi, en Cleopatra voor de beroemde sopraan  Francesca Cuzzoni. Heden wordt die rol vertolkt door een alt of coloratuur alt. De rol Tolomeo de broer van de koning van Egypte was oorspronkelijk een castrato en wordt nu meestal door een contratenor gezongen. Cornelia was oorspronkelijk voor een Contralto. Nireno was oorspronkelijk ook voor een castraatstem en wordt ook nu door een contratenor gebracht. In de 21ste eeuw is de opera " Giulio Cesare in Egitto wel de meest opgevoerde opera van Händel in alle grote operahuizen  over de ganse wereld. 

Rolverdeling.                  Stem.                            Eerste cast.

Giulio Cesare ------------------------- castraat nu Alt -------------- Francesco Bernardi (1686-1758)

Cleopatra ----------------------------- sopraan ------------------------ Francesca Cuzzoni (1696-1778)

Tolemeo, haar broer ---------------- castraat nu contratenor --- Gaetano Berenstadt (1687-1734)

Cornelia, weduwe van Pompeus -- contralto ---------------------- Anastasia Robinson (1692-1755)

Sesto, haar stiefzoon --------------- sopraan (travesti-rol) ---- Margherita Durostanti (1700-1734)

Achilla, Egyptisch generaal --------- bas ------------------------ Giuseppe Maria Boschi (1698-1744) 

Nireno, Cleopatra's bediende ------ castraat nu contratenor --------------------- Giuseppe Bigonzi 

Curio, Romeins generaal ------------ bas --------------------------------------------------- John Lagarde

Tijd en plaats: Egypte 48 voor Christus.

Akt. 1 

De moord op Pompeo en de gevolgen.

De opera wordt ingeleid door een  bijzonder feestelijke ouverture, die begint  met een menuet. De Romeinse consul Cesare trekt als overwinnaar Alexandrië binnen. Cornelia en Sesto, Pompeo's vrouw en zoon, smeken hem zich met Pompeo te verzoenen opdat het eindelijk vrede zou kunnen worden. Cesare belooft grootmoedig de verslagenen te sparen, maar tot zijn ontzetting komt Achilla, veldheer van de Egyptische koning Tolomeo, aangezet met het afgehakte hoofd van Pompeo, Cornelia stort in (aria " Priva son d'ogni confort " deze opera wordt soms ook in een Engelse vertaling gebracht, " grief on who all hope deny ") Haar zoon Sesto zweert wraak (aria: " Svegliatevi nel core " in het Engels " Come rouse yourselves to vengeance ") . 

Pompeo is vermoord op bevel van de koning Tolomeo. Hij denkt met dat gebaar in Cesare een medestander te kunnen vinden in het conflict met zijn eigen zus Cleopatra, met wie hij een heftige strijd levert om de troon. Als eerst geborene eist zij de troon van Egypte voor zich op, al was het alleen al omdat ze haar broer niet in staat acht het land te leiden, daar maakt ze geen geheim van. Tolomeo is een karakterloze, hebberige en nare persoon. Mede daarom wil ook Cleopatra Cesare graag aan haar kant krijgen, zo vertelt ze Nireno, een vertrouweling van de koninklijke broer en zus.

Ondertussen bericht Achilla de koning dat Cesare hoogst verontwaardigd heeft gereageerd op de bloeddorstige moord op Pompeo. Tolomeo is diep beledigd, en als Achilla aanbiedt Cesare te doden als hij in ruil daarvoor Pompeo's weduwe Cornelia cadeau krijgt, gaat de koning daarmee akkoord: ( aria: " L'empio, sleale " in het Engels " Upstart, banbarian and traitor ").

In zijn kampement denkt Cesare bij het graf van Pompeo na over de vergankelijkheid van al het aardse ( aria: " Alma del gran Pompeo " in het Engels " Spirit of mighty Pompey "). Cleopatra komt begeleid door Niremo bij hem langs en stelt zich voor als de Egyptische Lydia die in dienst zou zijn van Cleopatra. Tolomeo zou al haar bezittingen hebben gestolen. Kan Cesare zich misschien voor haar inzetten opdat haar recht zou gedaan worden. De veldheer wordt meteen betoverd door haar schoonheid en belooft haar te helpen. Nireno is door het dolle heen, binnenkort maak je hem ook van U volledig afhankelijk . Nu verschijnt Cornelia aan Pompeo's graf, ze belooft Tolomeo te doden om de moord op haar man te wreken, maar haar zoon Sesto weet haar te weerhouden, het is immers zijn taak zijn vader te wreken. Maar hoe komt hij het paleis in ?

Cleopatra die alles heeft gehoord, stelt zichzelf opnieuw voor als Lydia, een hofdame van Cleopatra. Ze biedt de twee haar steun aan. Wanneer Cleopatra dankzij die moord de troon kan bestijgen, zal ze hen zeker belonen ! Ze is er van overtuigd dat ze nu op een overwinning afstevent, zoals ze tot uitdrukking brengt als ze weer alleen is ( aria: " Tu la mia stella " in het Engels " The star of my desire ") .

Tolomeo geeft ter ere van Cesare een feest waarop Achilla de veldheer moet doden, maar Cesare ruikt onraad ( aria: " va tacito " in het Engels " "How silently how slyly ). Hij verlaat het paleis vroegtijdig. Cornelia en Sesto verwijten  Tolomeo dat hij Pompeo heeft verraden, Pompeo die hem er nog thans van verzekerd had dat hij de troonopvolger zou worden. Ze betichten hem nu openlijk van moord. Tolomeo laat de twee gevangen nemen. Vertwijfeld smeekt Cornelia Achilla om hulp, maar die wijst dat af, ze wil hem immers niet toebehoren (aria: " Tu sei ol cor " in het Engels " Never reject a tender lover ") . De akte eindigt met een  aangrijpend duet waarin Cornelia en Sesto hun verdriet tot uiting brengen. 

De eerste Giulio Cesare Francesco Bernardi castraat artiestenaam Senecino (1686-1758)

Cleopatra heeft een plan bedacht om Giulio Cesare te verleiden. Hij zoekt haar op in de paleistuin, waar ze hem opwacht in een sneeuwwit gewaad, en omgeven door haar hofdames (de negen muzen) in prachtige jurken en behangen met sieraden. Ze doet nog steeds of ze Lydia is, en maakt direct duidelijk dat ze op hem uit is. Met haar gezang en het hardnekkige dreigement zich in zijn zwaard te storten als hij niet van haar wil houden, neemt ze hem voor zich in. Hij valt voor haar schoonheid en uit dat in de (aria: " Se in fiorito " in het Engels " Fleet o'er flowery meadow gliding ") .

Cornelia wacht in een kerker wenend op haar lot, dan verschijnt Achilla en biedt aan haar te bevrijden. Ze weet maar al te goed wat hij daarvoor terug wil hebben, en wijst hem opnieuw af. Achilla beklaagt zich tegen Tolomeo dat Cornelia hem nog steeds afwijst en benadrukt opnieuw dat hij bereid is Cesare te vermoorden. Cornelia zal dan immers de zijne worden !  Maar nu is Tolomeo ook uit op Cornelia's liefde en als ze ook hem afwijst, dreigt hij " Als ik je niet kan dwingen van me te houden, zal ik je leren mij te vrezen. Cornelia ziet nog maar één uitweg, ze zal zich uit het raam storten !  Op dat moment rent Sesto haar cel binnen, hij wist uit zijn kerker te ontsnappen, om zijn moeder te bevrijden. Aansluitend wil hij Tolomeo gaan doden. Cornelia triomfeert (aria: " Cessa Omai " in het Engels "Sigh no more, forget lamenting ") . 

 In een uiterst luxueus ingericht boudoir, overal glanst goud, damast en zijde, wacht Cleopatra (nog steeds als Lydia vermomd) , feestelijk gekleed en getooid met schitterende juwelen  op de Romein ( aria: " Venera bella " in het Engels " Venus, fair lady ") , ze is verliefd. haar berekende plannen om Cesare tot bondgenoot te maken , is in liefde omgeslagen. Eindelijk betreedt Cesare het vertrek, maar al kort na zijn liefdevolle woorden wordt het samenzijn  verstoord. Cesares soldaten stormen binnen. Er is een aanslag op hem beraamd ! Cleopatra wil alles doen om haar geliefde te redden en biecht daarom op wie ze is. Ze moet echter ook toegeven dat haar middelen beperkt zijn. Hij doet zijn wapenrustig om en spreekt haar moed in, terwijl van buiten talloze stemmen binnendringen die  " Dood aan Cesare " roepen. De veldheer vertrekt met zijn mannen. Cleopatra blijft alleen achter en heft een aangrijpend lied aan ( aria: " Se pieta " in het Engels " Hear my prayer "). 

Anastasia Robenson (1692-1755) Zij zong Cornelia in de première van Giulio Cesare van Händel in 1724.

Tolomeo heeft zijn zuster gevangen genomen en slingert haar zijn haat toe. " Die trots zal ik U ontnemen ". Cleopatra kan nu op niemand meer rekenen, haar geliefde Cesare is misschien wel dood en Cornelia en Sesto zijn eveneens gevangen genomen en ontwapend (aria: " Piangero " in het Engels " Flow my tears") . Cleopatra treurt om haar lot en ze bedreigt tergelijkertijd haar broer, de tiran, dat hij na zijn dood geen rust zal vinden, haar ziel zal hem voor altijd kwellen. Cesare is echter helemaal niet dood. Hij ligt weliswaar tussen talloze ander gevallenen, aan de oever van de zee en heeft de zeeslag tegen Tolomeo verloren, maar hij wist aan de golven te ontsnappen en vraagt zich nu vertwijfeld af hoe het  zijn geliefde Cleopatra is vergaan. Sesto en Nireno, die aan zijn zijde hebben gestreden , verschijnen ten tonele en vinden onder de lijken Achilla die zwaar gewond eveneens aan de oever ligt. Cesare hoort hoe Achilla aan Sesto bekent dat hij uit liefde voor Cornelia de moord op Pompeo in gang heeft gezet en het complot tegen Cesare heeft beraamd. Dan vertelt hij ook waarom hij samen met Cesares troepen tegen Tolomeo is opgetrokken. Tolomeo heeft zijn belofte niet gehouden en heeft Cornelia  voor zichzelf gehouden. Tolomeo wou haar zelf bezitten.

Stervend overhandigt Achilla Sesto een ring die de jonge man verzekert van het bevel over Achilla's troepen die al in het dal klaar staan. samen met hem moet Sesto tegen Tolomeo optrekken, de tiran doden en Cornelia redden. Na die woorden sterft Achilla. Cesare de dood gewaande consul, komt nu naar voren en eist de ring op, hij zal de troepen zelf aanvoeren om ook Cleopatra te kunnen bevrijden. Hij zal iedereen doden die hem daarvoor in de weg staat. (aria: " Quel torente che cade dal monte" in het Engels " See in spate the high cataract storming ! ") De beek stort zich in het dal. Als gevangene van haar broer heeft Cleopatra al afscheid genomen van het leven. Maar dan verschijnt Cesare, bevrijdt haar van haar ketenen en belooft dat hij Egypte voor haar zal veroveren. Cleopatra jubelt de dood is voorbij (aria: " Da tempeste il lengo infranto " in het Engels " Stormy winds my ship has taken " ). Het triomferende slot wordt ingezet met een symfonia. Deze massascéne lijkt op de eerste scéne uit de opera, Cesares intocht in Alexandrië. De zege van de Romeinen wordt verkondigd, en Sesto meldt dat hij zijn vaders dood heeft gewroken, hij heeft Tolomeo gedood. Cleopatara betreedt in feestelijke kledij de zaal en wordt door Cesare tot koningin van Egypte benoemd.

DVD opname van "Giulio Cesare" met Natalie Dessay en Lawrence Zazzo in de hoofdrollen.

De barokopera onderscheidt zich sterk van de opera's uit andere stijlperioden. Een Verdi-fan heeft dan ook vaak wat moeite met deze heel oudere vorm van muziektheater. In de barokopera is de handeling altijd breedsprakig en uiterst gecompliceerd, en onze oren zijn niet meer gewend aan de talloze secco-recitatieven ( spreekgezang begeleid door een basso continuo, meestal cembalo of klavecimbel).

Karakterisering van de rollen.

Händel heeft zijn rollen speciale karakterisering toebedeeld. Zijn Cesare en Cleopatra, gezongen door respectievelijk de castraat Francesco Bernardi en de beroemde sopraan Francesca Cuzzoni, die acht aria's en twee recitatieven omvatten, maken ten volle gebruik van de vocale mogelijkheden van de zangers. Cornelia en Sesto zijn meer statische karakters omdat ze volledig worden opgenomen door hun primaire emoties, zij met haar verdriet om haar man en die geen verweer kent tegenover de avances van Achilla en Tolomeo, Sesto wordt verteerd door wraak voor de dood van zijn vader.

Cleopatra daarentegen is een veelzijdiger personage, ze gebruikt eerst haar vrouwelijke wilskracht om Cesare te verleiden om de troon van Egypte te veroveren, maar raakt zelf volledig in de ban van haar liefdesrelatie met Cesare. Ze krijgt geweldige aria's  van immense dramatische intensiteit zoals: " Se pietà di me mon senti " en " piangero la sorte mia " . Haar sensuele karakter wordt prachtig getekend in de aria: " V'adoro, pupille " waarin Cleopatra, onder de vermomming van Lydia, aan Cesare verschijnt, omringd door de muzen van Parranus. Curio en Nireno krijgen geen aria's in de originele versie alleen zingende recitatieven. In 1730 componeerde Händel echter wel een aria voor Nireno.

Instrumentatie.

Het indrukwekkendste effect van dit barokwerk wordt verkregen door het te brengen met historische instrumenten. De opera werd gecomponeerd voor dwarsfluit, twee alt-blokfluiten, twee hobo's, twee fagotten, vier hoorns, viola da gamba, harp, theorbo, strijkers en continuo. De hoorns worden verdeeld in vier delen, worden gebruikt in de opening- en sluitkoren Andere obligate instrumenten worden gebruikt om de orkestrale kleur toe te voegen aan de individuele aria's. Een jachthoorn voor Cesare's aria " va tacito ", solo concertato viool en fagotten in koor voor Cleopatra's aria " Si pieta ", dwarsfluit , eerste violen en obligate cello voor Cleopatra's aria " Piangero ". Verdeelde strijkers voor Cesare's arioso-aria " Aure de per pieta" . Het laatste koor voor volledig orkest met verdeelde hoorns heeft een centraal intermezzo de mineursleutel met een duet voor Cesare en Cleopatra alleen begeleid door hobo's en continuo. Het wordt vooraf gegaan door een ander duet voor Cesare en Cleopatra en een orkestrale mars met obligate trompet. 

De meest uitgebreide en verrukkelijkste orkestratie vindt plaats aan het begin van akt 2 in Cleopatra's aria " V'adoro, pupille " gezongen in de vermomming van Lydia om Cesare te verleiden. Op het podium staat een tableau van de tempel van de deugd, onder de berg Panamus met een tweede orkest. Een symfonie van negen instrumenten bespeeld door de muzen, met gedempte strijkers in de put. De hemelse instrumeneten- hobo's ,fagotten, viola da gamba, harp, theorbo en strijkers, worden voor het eerst buiten het podium gehoord in een synfonia achter de scéne in wat Cesare noemt als muziek van de sferen, voor dat het tableau op het podium wordt onthuld, terwijl de muziek wordt versierd met rijke arpeggio's in de harp, dubbel stoppen op de viola da gamba en het getokkel op de theorbo.

Historische uitvoeringen.

De wereldpremière zou dus doorgaan op 20 februari 1724 in het King's Theatre. Händel zelf zou de partituur gedurig aanpassen naar de voor hand zijnde vertolkers de mogelijkheden van de verschillende theaters voor zijn " Giulio Cesare. Het zou opgevoerd worden met de grootste veranderingen in 1725-1730 en 1732.

In het speelseizoen 1727/28 werd zijn academie opgegeven door financiële moeilijkheden door de hoge gages van de sterren Cuzzioni en Francesco Bardini. Tussen 1724 en 1732 werd de opera meer dan veertig keer opgevoerd en werd de opera meermaals voor een andere bezetting bewerkt. De opera had op het Europese continent weldra veel succes. Zelfs in Frankrijk in de zomer van 1724, nadat de eerste run van " Giulio Cesare " was voltooid, gaf de Londense cast een privéconcert in Parijs in de residentie van Pierre Crezat, een gepensioneerd koninklijke penningmeester en beschermheer van de kunsten. Voorafgaand aan de voorstelling had de " Mercure de France " gemeld dat de Italianen in  het Londense publiek de opera als een meesterwerk bestempelden. Er waren het jaar er voor plannen om de opera " Ottone " te programmeren, maar men verkoos uiteindelijk voor " Giulio Cesare in Egitto " door zijn grote succes in Londen. De productie kreeg financiële steun van Lodewijk XV. In Duitsland werd Händels werk uitgevoerd in 1727 en 1733 in Braunschweig, de opera werd er zelfs gebracht in het Italiaans. In Hamburg, waar Händel zelf violist was geweest in het opera orkest, werden de aria's in  het Italiaans gezongen, maar de recitatieven  werden er vertaald in  het Duits.

In de lage landen vind ik wel enkele producties terug maar niet voor de tweede helft van de 20ste eeuw. In Nederland een productie door de " Nederlandse operastichting op 13 februari 1969 gebracht in het circustheater Scheveningen en aan de stadsschouwburg van Amsterdam in de leiding van Paul Hupert met Barry McDaniel, Marco Bakker, Aafje Heijnis, Klaus Lange, Rachel Yakar, Victor Godfrey, Bert Bijmen, Dieter Van Den Berg. Nog een productie in 2001 onder Marc Minkowski met " Les Musiciens du Louvre " terug in de stadsschouwburg van Amsterdam en ook in de stadsschouwbug van Utrecht. Goed voor 16 voorstellingen met David Daniels, Danielle De Niese, Christina Schäfer, Silvio Tro Santafe, Magdalena Kozena, Garry Magel, Della Jones en Marcel Boone. In Gent heb ik geen opvoeringen gevonden maar in Muntschouwburg heb ik twee producties gevonden in 2001 op 22 november in het Paleis voor Schone Kunsten onder Marc Minkowski met zijn Musiciens Du Louvre met Magdalena Kozena, Marijana Mijanovic, Charlotte Hellebaut, Eirion James, Bejun Matha en nog eens in 2008 onder René Jacobs met Monica Bacelli, Regina Richter, Rogier Hardemann, Charlotte Hellekant, Sandrine Piau, Dominique Visse en Lica Pisoroni in de Muntschouwburg zelf.

Discografie en Cinégrafie.

In totaal heb ik 42 volledige geregistreerde  opnamen gevonden op het internet de oudste van 1950.

1) 1950 de eerste volledige opname onder Herbert Albert aan het Theatro San Carlo di Napoli. Met Cesari Siepi, Renata Tebaldi, Elena Nicolai, Gino Sinimberge, Antonio Cassinelli, Fernando Piccini, Gerardo Gaudioso op Black disc: " The Golden Age of Opera " ESS372 (2Lp's).

2) 1969 onder Richard Bonynge aan de Hamburgse staatsopera met Joan Sutherland, Cvetka Ahlin, Ursula Böse, Luccia Popp, Tom Krause. Op compact disc " premiere Opera CDNO 1638-2 (2Cd's)

3) 1991 concerto Köln onder René Jacobs met Jennifer Lamore, Barbara Schlick, Derek Lee Ragin, Bernarda Fink, en Marianne Rorholm, op Harmonia Mundi HMC901385/87 (3Cd's).

4) 2002 met " Les Musiciens du Louvre " onder Marc Minkowski met Marijana Mijanovic, Magdalena Kozena, Bejun Metha, Charlotte Hellekant, Anne Sofie von Otter, Alan Ewing. op CD: Archief 4742102.

5) 1984 de eerst op video en DVD, onder Charles Mackerras met de Engelse Nationale Opera in een Engelse versie. Met Janet Baker, Valerie Masterson, James Bowman, Sarah Walker, Della Jones op DVD: Arthaus musik of in de " Opera Collectie van DeAgostini n° 23.

6) 2005 onder William Christie, met Sarah Connolly, Danielle de Niese, Christopher Dumax, Patricia Bardon, Angelika Kirchschlager, Christopher Maltman. op DVD Opus Arte Glyndebourne OABD7024D.

7) 2012 onder Emmanuelle Haïm met Lawrence Zazzo, Natalie Dessay, Christopher Dumax en Isabel Leonard Op DVD Virgin Classics n° 0709399.