Engelbert Humperdinck (1854-1921).

Sprookjes opera van Engelbert Humperdinck in drie bedrijven.

Libretto Adelheid Wette, naar het sprookje van de gebroeders Grimm.

Inleiding.

Het is opvallend hoe dikwijls de eerste opera van een componist tevens zijn grootste meesterwerk blijkt te zijn dat later nooit door hem overtroffen wordt. Hij was bijna veertig toen hij deze opera schreef, des te verwonderlijk omdat hij al in 1880 als assistent in Bayreuth meegewerkt had aan de voorbereidingen van " Parsifal "

Feitelijk kwam hij er door toeval aan. Het werk was oorspronkelijk bedoeld als een familiestukje voor de kinderen van zijn zuster, die de tekst er voor schreef. Maar na geïnstrumenteerd te zijn beleefde het zijn eerste opvoering in Weimar, op 23 december 1893. In dat zelfde jaar  ging dit werk al internationaal naar Londen en in 1895 naar New York. Het succes was enorm niet alleen aan de Duitse grote operahuizen, maar het veroverde op verrassende wijze ook Frankrijk en Italië. Zelfs in Gent vindt ik reeds een eerste opvoering in het Frans op 12 november 1897. Het is tevens merkwaardig dat dit werk dienst deed als springplank naar een verdere carrière in de operawereld. Ook voor onze Gentse Diva Vina Bovy die in 1918 haar eerste stappen zette in het grotere theaterwerk, zij vertolkte er de rol van Hansje op 15 juni 1918, zij deelde toen het podium met Mathilde De Vos die dan twee jaar later haar loopbaan uitbouwde te Parijs. Voor Bovy zou het haar springplank worden om haar latere internationale carrière te starten die haar zou leiden naar alle grote operahuizen over de ganse wereld van Gent naar de Munt in Brussel, Opéra Comique Parijs, Rome, Venetië, Argentinië en New York terug naar haar eigen stadsopera Gent in 1947 waar ze zelf de leading lady was tot 1955. Toen ze in 1963 haar afscheidsconcert gaf, keek ze terug op een loopbaan van meer dan 45 jaar, ze deelde het  podium met de allergrootsten van haar generatie. 

Rolverdeling.                       Stem.                     Eerste Cast. 

Peter, de bezemmaker ------------------------ bariton ---------------------------- Ferdinand Wiedeg

Gertrud, zijn vrouw --------------------------- mezzosopraan -------------------------- Luise Tibelti

Hansje ------------------------------------------- mezzosopraan ------------------------- Ida Schubert

Grietje ------------------------------------------ sopraan ---------------------------------- Marie Kayser

De Heks ----------------------------------------- mezzosopraan ------------------------- Hermine Finck

De zandman ----------------------------------- sopraan ------------------------------------- Frl.Hartwig

Het dauwmeisje ------------------------------ sopraan ------------------------------------- Frl.Hartwig

Het echo-koor drie sopranen en twee alten ----------------------------------------------- ????? ------

Tijd en plaats: Sprookje van Grimm, in het bos en het pannenkoekenhuisje. 

Akt. 1 

Het hutje van Peter en Gertrud. Terwijl hun ouders naar de stad zijn, zit Hansje bezems te maken en Grietje kousen te stoppen. Ze zingen daarbij een liedje ( " Süse liebe Süse, was raschelt im Strob") . Zij zijn hongerig, want ze hebben al weken niets anders dan brood gegeten. Vooral Hansje heeft het moeilijk, en om hem te troosten verraadt Grietje hem een geheim. Een buurvrouw heeft hun die middag een kan melk gebracht, waar mama als ze thuis komt een lekkere rijstebrij van zal koken. Hansje is daarom zo opgetogen dat hij begint te dansen, en Grietje kan het niet laten om mee te dansen. Zij gaat haar broertje dus leren dansen (duet: " Brüderchen, komm, Tanz'mit mir ") . Deze dans wordt al langs om wilder tot ze beiden op de grond neerploffen, net als hun moeder thuiskomt. Mama is kwaad, omdat hun werk nog niet klaar is en gaat met haar stok te lijf, waarbij de melkkan breekt . Gertrud is radeloos, zij weet niet wat ze vanavond moet klaar maken om te eten. Ze grijpt een mandje en stuurt de kinderen het bos in om bessen te gaan plukken. Troosteloos gaat ze zitten ( aria:" Herrgott, wirf Geld herab ") en valt in slaap. In de verte hoort men het lied van de bezembinder ( aria: " Ach wir arme,arme Leuite "), Hij komt een beetje beschonken naar huis, maar heeft een bijzonder goed humeur, en vraagt wat er te eten valt. Daarop begint hij zijn mand leeg te maken waaruit spek, boter, meel te voorschijn komen zelfs veertien eieren. Er blijkt dat er een groot feest in de stad gevierd zal worden , waardoor iedereen zijn huis schoon wil hebben zodat hij zijn hele voorraad bezems heeft kunnen verkopen. Maar waar zijn de kinderen ? Gertrud vertelt hem wat er is gebeurd met de melkkan, maar als Peter hoort dat ze het bos in zijn, terwijl de avond begint te vallen, is hij hoogst ongerust. Weet Gertrud dan niet dat er een Knusperheks op de Ilsenstein woont ???? Hij verteld haar de legende ( aria: " Eine Hexe Steinwalt ") , van de heks die kinderen naar zich toelokt in een huisje dat van toverkoeken is gebouwd. Die kinderen bakt ze in de oven tot Lebkuchen-kinderen, en die Lebkuchen vreet ze zelf op ! Gertrud houdt het niet meer uit en snelt naar buiten, gevolgd door Peter, die nog vlug een Kümmefles bij zich steekt.

Akt. 2

In het bos , bij de Ilsenstein. Grietje zit op een grote boomwortel een kransje te vlechten en zingt daarbij een liedje (aria: " Ein Männleinstept im Walde ") . Hansje heeft intussen zijn hele mandje vol bessen geplukt en Grietje wil hem daarvoor het kransje om de hals hangen. Hansje echter hangt nu het kransje om haar hals en vindt nu dat ze er als een boskoningin uit ziet. Een koekoek roept in de verte en Grietje gooit Hansje een paar bessen in  zijn open mond. Dat spelletje gaat over en weer, tot ze plotseling met schrik merken dat het mandje terug leeg is. Nu durven ze niet meer naar huis te gaan. En tot overmaat van ramp begint het donker te worden in het bos en komt Hansje tot de ontdekking dat hij de weg niet meer weet. Het begint nu spookachtig te worden in het bos. Gloeiwormen, echo's, en nevel werken samen om de kinderen angstig te maken . Tenslotte ziet Hansje een klein mannetje naderbij komen die een zak op zijn rug draagt. Het is het zandmannetje dat hun zand in de ogen strooit en hen in 't slaap zingt ( aria: " Der kleine sandmann bin ich" ) De kinderen zeggen voor ze gaan slapen hun gebedje. ( duet: " Abend will ich schlafen geen ") . Waarin ze nu beschrijven  hoe tijdens hun slaap veertien beschermengelen om hen heen staan. Ze vallen in slaap, en in de droompantomime die zich nu afspeelt komen veertien engelen langs een grote trap uit de hemel , die zich precies zo om de kinderen opstellen zoals ze in hun gebed beschreven hebben.

Alt .3

De volgende dag worden ze gewekt door het zandmannetje en het dauwmeisje dat dauwdruppels uit een bloem op hun gezicht schudt ( aria: " der kleine Taumann eis ich ")  Grietje wordt het eerst wakker en wekt Hansje met een liedje. Beiden vertellen dat ze een wondermooie droom gehad hebben. Namelijk wat er in de droompantomime is op het toneel gebracht. Hansje beweert dat hij de engelen die kant op heeft zien gaan. Hij wijst ergens heen en op dat moment trekt de mist op en zien de kinderen het snoephuisje van de heks voor zich ( knisperwals: " Wie duftet's van dorten ") .Grietje is voorzichtig maar Hansje is er zeker van dat de engelen het hun heeft gebracht. Ze beginnen stukjes koek van het huisje af te breken, tot een stem van binnen vraagt ( Knisper, Knisper , Knäuschen, wer knispert nir am Hauschen ?) . " de wind " antwoorden de kinderen die overmoedig geworden zijn . Tot plotseling de heks naar buiten komt en grinnikend Hansje een strik om zijn hals gooit. Ze zegt dat ze Risona Leckemaul heet en ze hoogst menslievend is en vooral van kinderen houdt ze bijzonder veel. Ze kan ze wel opeten ! Ze probeert Hansje en Grietje in het huisje te lokken, maar ze zijn voorzichtig geworden. Ze proberen te ontsnappen, maar de heks spreekt een toverformule uit, waardoor ze als versteend op hun plaats blijven staan. Ze gaat daarop naar binnen om rozijnen en amandelen te halen waarmee ze Hansje wil gaan vetmesten. Hij fluistert Grietje toe om in schijn alles te doen wat de heks vraagt. Grietje wordt onttoverd omdat zij de heks moet helpen, allereerst met het dekken van de tafel. Hansje is intussen in een soort kooi geplaatst waar hij als een kalkoen wordt vetgemest. Maar ook Grietjes is niet veilig, waar we uit de monoloog van de heks horen, die zo in extase geraakt bij het vooruitzicht van de lekkere hapjes, dat ze naar haar bezem grijpt  en in een wilde dans om het huisje heen danst. ( de heksendans: " Hopp,Hopp,Hopp, Galopp, Galopp ") ze gaat dan het resultaat van haar vetmesterij gaan inspecteren , maar Hansje steekt een stokje in plaats van zijn vinger door de tralies, en Grietje moet nieuwe voorraad snoep aanbrengen. Zij heeft echter de toverformule onthouden waarmee ze zelf haar beweging heeft terug gekregen, en prevelt die nu over Hansje, zonder dat de heks het merkt. Hansje doet natuurlijk alsof hij nog betoverd is. De heks besluit nu maar met het mollige Grietje te beginnen. Ze vraagt haar in de oven te kijken of de koeken daarin al bruin beginnen te worden. Hansje waarschuwt zijn zusje, dat zich van den domme houdt en het eerst voorgedaan wil hebben hoe ze in de oven moet kijken. De heks loopt in de val. Ze steekt haar hoofd in de oven en wordt door de kinderen met een flinke duw in haar oven geduwd ( duet: " Juchbei ! Nun ist die Hexe stil "). Uit de oven komen sinistere geluiden, tot de oven met een knal uit elkaar spat. Op dat moment worden de grote speculaaspoppen die als een omheining om het huisje stonden, levend. Het blijken allen betoverde kinderen te zijn, die dankbaar zijn voor hun verlossing  ( kinderkoor: " Habe Dank, habt Dank, euer leben lang") In de verte hoort men de bezemmaker nu zijn lijflied zingen en even later storten Hansje en Grietje zich in de armen van hun ouders. Twee van de kinderen hebben intussen de heks in de vorm van een enorme Lebkuchenpop uit ruïnes van de oven gehaald. Vader Peter spreekt de moraal uit ( Wen die Not aufs Höchste steigt, Gott der Herr die Hand uns reicht).          

S.J.H. de la Fuente de dirigent van de eerste voorstelling van " Hans en Grietje" te Gent 1897

Zoals de inleiding reeds vermeldt, beleeft dit theaterwerk zijn eerste voorstelling in Weimar op 23 december 1893, de muzikale leiding werd toen door de toekomstige grootmeester Richard Strauss waargenomen, hij was toen amper 29 jaar. Het werk werd toen een topsucces en nog in het zelfde jaar werdt het al opgevoerd in Londen en in 1895 waren er al uitvoeringen in New York. Het succes was enorm aan alle grote Duitse operahuizen met naam en prestige. Verrassend genoeg veroverde dit werk ook heel vroeg  Frankrijk en Italië, met uitvoeringen aan de Scala met Conchita Supervia en Ines Maria Ferriaris. 

In de lage landen stond de opera reeds op het repertoire der Nederlandse Opera van Van Der Linden met mevr. Engelen-Sewing als Grietje, als de heks Irma Lazon, een Gentse diva het grootste gedeelte van haar loopbaan in Nederland en Duitsland had en in de herfst van haar carrière te Gent zong van 1913 tot 1914. August Van De Hoeck was dan Peter de bezembinder. In 1955 werd het werk wederom opgevoerd nu in een Nederlandse vertaling van Piet Van Egmond, met Niel Duval, Cora Canne Meyer, Jo Van de Meent, Greet Koeman en Gerard Holthaus.

In Gent vind ik een eerste vertoning op 12 november 1897 in het Frans met Villa als Grignotte, Villa zong te Gent van 1895 tot 1899. Margerite Villette-Regnaud als Gertrude zong te Gent van 1897 tot 1898, als Hansje vinden we Anette Packbiers als Grietje, de la Fuente als Hansje, Arcel als de zandman en Irma Lozin als het dauwmeisje en we vinden Alphonse Maréchal terug als  Peter de bezembinder. De uitvoeringen stonden onder de leiding van S.J.H. de la Fuente. Het werk in die uitvoering hield repertoire tot het speelseizoen 1903/04. De eerste vertoning in het Nederlands vind ik op 15 juli 1918 met Vina Bovy als Hansje, Mathilde De Vos als Grietje, Cauwelaerts als Gertud, Albertine De Vis als de heks, Wyn het zandmannetje en Everist De Bouvre als Peter. Er volgt een nieuwe uitvoering terug in het Frans in het speelseizoen 1926/27. Opnieuw in het Nederlands tijdens de WO II 1940/41. Na de WO II moeten we wachten tot het speelseizoen 1978/79 terug in het Nederlands met Annet Andriessen als Hans, Blanche Gerard als Grietje, Jacqueline Dulac als Gertrude, Ira d'Ares als de heks, Korthoudt als het zandmannetje, Jean Segani als Peter, Wenz als dauwmeisje, deze herneming was goed voor vier vertoningen. In het totaal 51 vertoningen waarvan 29 in het Frans en 22 in het Nederlands. 

Niet alleen bij ons te Gent, maar ook te Antwerpen vind ik al een voorstelling terug in het speelseizoen 1896/97 aan de toenmalige " Théatre Royal d'Anvers of de " Koninklijke Franse Opera van Antwerpen, die al zijn  oorsprong had vanaf 1661. De Franse opera in de Boutla-schouwburg zou opgeheven worden in 1933 en vanaf 1934 verder bestaan onder de naam " Koninklijke Vlaamse Opera van Antwerpen " In 1896 zou er dus al, weliswaar een Franse versie komen van " Hänsel und Gretel " van Humperdinck onder de leiding van de toen reeds befaamde  te Brussel geboren dirigent met Duitse roots François Ruhlmann (1868-1948) de vaste dirigent van de Munt en de opera van Rouen. Hij zou van 1896 tot 1898 ook eerste dirigent worden van de Antwerpse Franse Opera. Onder zijn leiding stonden " Hänsel und Gretel , Mazeppa, Phryné, Numance, Andréa Chenier, La Matryze en La Fiancée d'Abydos " op het programma. Onder Ruhlmann zongen tal van toenmalige wereldsterren zoals Lauri-Volpi, Maria Caniglia, George Till, Ninon Valin, Frans Tourtenel en nog vele anderen. 

Maar ook in het speelseizoen van 1959/60 onder de directie van Mina Bolontine vind ik een galapremière op 6 december 1959 onder de leiding van Hans Lichtenstein met Antoon Huysmans als Peter, Rita Lafaut als Gertrud, Ira d'Arès als Hansje, Claudine Arnaud als Grietje, Mariette Dierckx als de heks, Jossette Lahage als het zandmannetje en Mia Van Den Bosch als het Dauwmeisje. De vertaling naar het Nederlands was door de Gentenaar Jules Sabbe (1846-1910) 

Dit werk is heden nog altijd razend populair en wordt in alle grote operahuizen over de ganse wereld regelmatig nog op de planken gezet, Zo ook aan de Vlaamse opera bij " Opera Ballet Vlaanderen " ik vind een opvoering goed voor 11 voorstellingen te Gent en Antwerpen in co-productie met " Oper Frankfurt " en " Deutsche Oper Berlin " in het speelseizoen 2003/04 met Nidia Polacios als Hansje, Natalie Karl als Grietje, Werner Van Mechelen als Peter, Irmgard Vilsmaier als Gertrud, Doris Lamprecht als de heks, Xenia Konsek als het zandmannetje en het dauwmeisje alles onder de leiding van Stefan Klingele.

Voor de informatie over de Franse en Vlaamse Opera van Antwerpen gaat mijn dank uit naar Jan De Wilde redacteur van " SVM " Studiecentrum voor Vlaamse muziek " met de rubriek over François Ruhlman, en Simonne de Vos die haar archief over de KVO A ter beschikking stelde.

https://www.svm.be/content/ruhlmann-fran-ois  de link naar het bedoelde artikel Francois Ruhlman van Jan De Wilde.

Historische opname van de Hessischer Rundfunk onder Otto Matzerrath met Erko Köth als Gretel. en ook de Hoogte punten aan de "Deutscher Oper Berlin " onder Hermann Weigert opname 1929.

1) 1929 onder Hermann Weigert aan de Staats Opera Berlijn., met Eduward Kandl, Emma Lador-Bassth, Else Ruziczka, Tilly de Garmo , Marie Schulz-Dornburg en Margerete Wagener.  op CD Mitridate " Ponto " PODC 1022 (1CD).

2) 1956 onder de leiding van Otto Matzerath met het orkest Hessicher Rundfunks met Marcel Cordes, Marianna Schech, Elisabeth Grümmer, Erika Köth, Res Fischer, Ursula Kerp en Christa Degler op CD " Ponto " Po 1022 (2CD's). 

3) 1971 onder  Kurt Eichhorn met het " Beierse Radio Symfonie Orkest " met Dietrich Fischer-Dieskau, Charlotte Berthold, Anna Moffo, Helen Donath, Christa Ludwig, Arleen Vyzel en Lucia Popp. Op RCA Victor ( rode zegel) ARL20637 (2 LP's) of op CD Eurodisc 610266-232 (2 CD's).

4) 2008 onder Kazushi Ono met  de Londen Philharmonic met Klaus Kuttler, Irmgard Vilsmaier, Jennifer Holloway, Andriana Kucerova, Wolfgang Ablinger, Anny Freston en Malui Christensson op DVD - Decca 0743361 (2009).

Hänsel und Gretel: Discography | Basia con fuoco 

Als je deze boven staande link aanklikt kom je op de website " Basia Con Fuoco " en lees je de mooiste resencies over en discografieën concerten en biografieën uit de operawereld.